3 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 
XO‘JALIKLARDA KLASTER ASOSLARI VA UNING IQTISODIY SAMARADJRLIGI
Aynaqulov Muhitdin Abduhamidovich,
Jizzax Politexnika Instituti, “Menejment” kafedrasi dotsenti
Kirish.
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha 
Harakatlar strategiyasida yuqori texnologiyali qayta ishlash tarmoqlarini, eng avvalo mahalliy xom ashyo 
resurslarin chuqur qayta ishlash asosida yuqori qo‘shimcha qiymatli tayyor mahsulot islab chiqarishni 
jadal rivolantirishga qaratilgan sifat jihatdan yangi bosqichga o‘tkazish orqali sanoatni yanada 
modernizatsiya va deversifikatsiya qilish, iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobatdosh muhitni 
shakllantirish hamda mahsulot va xizmatlar bozorida monopoliyani bosqichma-bosqich kamaytirish, 
prinsipial jihatdan yangi mahsulot turlarini va o‘zlashtirish, shu asosida ichki va tashqi bozorda milliy 
tovarlarning raqobatdoshligii ta’minlash, belgilangan.
Ammo, yanada modernizatsiya uchun bugungi kun talabi bo‘yicha yuqorida zikr etilgan ustuvor 
yo‘nalishlarni izchil, samarali, tizimli va jadal ravishda amalga oshirish uchun zaruriy usul va vositalar 
kerak bo‘ladi. Ana shunday usul va vositalardan biri – bu xo‘jalik yuritish klasteridir.
Dolzarbligi.
O‘z mohiyatiga ko‘ra, xo‘jalik yuritish klasteri yagona texnologik zanjirga 
birlashtirilgan korxonalar majmui bo‘lib, u ilm-fan, ta’lim hamda xo‘jalik yuritish kooperatsiyasini 
chuqurlashtirish, yangi texnologiyalarni amaliyotga jadal joriy etishni imkoniyatini o‘zida nomoyon etadi. 
Xo‘jalik yuritish klasterining asosiy negizini xo‘jalik yuritish kooperatsiyasi tashkil etadi. Xo‘jalik 
yuritish klasteridoirasidagi kooperatsion aloqalar umumiy maqsadlarga erishish (tovarlar ishlab 
chiqarish, ishlarni bajarish va xizmatlar ko‘rsatish ) uchun jismoniy va yuridik shaxslarnng ixtiyoriy 
birlashuvini yoki o‘zaro hamkorlik qilishini o‘zida aks ettiradi. O‘z navbatida, kooperatsion aloqalar 
hamkorlik bosqichi bo‘yicha texnologik to‘plam, texnologik bog‘lamiga aylanib xo‘jalik yuritish 
klasterini vujudga keltiradi [1]. 
Xo‘jalik yuritish klasterining pirovardida xom ashyo qayta ishlashning barcha bosqichidan o‘tib, 
eksportbop tayyor mahsulotga aylanadi. Klasterni yaratish esa olim va iqtisodchilar, qurilish-montaj 
tashkiloti hamda qurilish industriyasi sanoati, shuningdek, Infratuzilmaviy tashkilotlar hodimlari 
salohiyati, ularning ilg‘or tajribasini yagona maqsad yo‘lida birlashtirishni taqozo qiladi. Masalan, 
iqtisodiyotning real sektori korxonalarida (sanoat, qurilish, qishloq xo‘jaligi) xo‘jalik yuritish 
kooperatsiyasi va klasterini tashkil qilish va rivojlantirish uchun keng ko‘lamli imkoniyatlar mavjud.
Xo‘jalik yurituvchi sub’yektlar o‘rtasidagi kooperatsiyasi va klaster aloqalari turli xildagi 
shakllarda namoyon bo‘lishi mumkin. Bunda, bizning firimizcha, resurslar yetkazib beruvchi va qayta 
ishlovchi, shuningdek, mahsulotni sotishga ixtisoslashgan korxonalar bilan xo‘jalik yurituvchi sub’yektlar 
kooperatsiyasi va klasterini subpudrat asosida, texnologik uskunalar va butlovchi qismlar yetkazib 
beruvchi korxonalar bilan – lizing asosida, mayda ulgurji tovarlar ishlab chiqaruvchi sub’yektlar bilan esa 
– franchayzing asosida aloqani ta’minlash maqsadga muvofiq.
Dastlabki o‘rganish natijalari shuni ko‘rsatadiki, iqtisodiyot bazaviy tarmoqlarining xo‘jalik 
yurituvchi sub’yektlari kooperatsiyasi va klasteri jarayonlarining rivojlanishi ko‘p jihatdan ushbu 
korxonalarning qayta tarkiblanishi va ular ichidan mayda ulgurji va past rentabelli korxonalarning 

---

80
ajratilishiga va ularga moliyaviy mustaqillik va shu bilan birgalikda hamkorlik maqomining qoldirilishi 
bilan bog‘liq. Xo‘jalik yuritish klasteri quyidagi tamoyillar asosida barpo etiladi. 
-
ishlab chiqarishni uning balansida ushbu ishlab chiqarishga bevosita aloqador bo‘lmagan 
tuzilmalarni ushlab turishdan halos etish; 
-
mayda ulgurji, past rentabelli va zarar keltiruvchi ishlab chiqarishlarni kichik biznes korxonalariga 
topshirish yo‘li bilan tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatishining texnologik tizimini ulardan 
xalos etish; 
-
davlat mulkini xususiylashtirish imkoniyatlaridan foydalanish va shu asosida kichik 
tadbirkorlikning yanada rivojlanishini ta’minlash [2].