5-mavzu reja

---

5-MAVZU 
 
 
 
Reja: 
1
. 
Adabiy til me’yorining shakllanishi va rivojlanishi. 
2. Leksik va talaffuz me’yorlarining o‘ziga xos tomonlari. 
 
 
“Juda boy, nihoyatda chiroyli tilimiz bor. Bu tilda ifoda etib bo„lmaydigan fikr, 
tuyg„u, holat yo„q... 
Nima uchun ko„cha harakati qoidasini buzgan kishiga militsiya hushtak 
chaladi-yu, butun bir tilni buzayotgan odamlarga hech kim hushtak 
chalmaydi?” 
Abdulla Qahhor 
1. Adabiy til me’yorining shakllanishi va rivojlanishi.
 
Adabiy tilning tirik tirgagi adabiy me’yorlardir, chunki ularsiz adabiy til 
tushunchasi mohiyatini yo‘qotadi. Bu me’yorlar kishilar nutqiy axloqining 
boshqaruvchisi, so‘zlov
chisi
sifatida xizmat qiladi. Ayni me’yorlar bu tildan 
foydalanuvchilarning barchasi uchun majburiy bo‘lganligidan so‘zlovchi va 
tinglovchi o‘rtasidagi axborot almashuv jarayonida til belgilarining to‘g‘ri, 
adekvat, bir xil anglanishini ta’minlaydi (albatta, bunda boshqa vositalar ham 
ishtirok etadi). 
Adabiy me’yorlar anchayin barqaror hodisadir, aks holda nutqiy aloqa 
qiyinlashishi tabiiy. Aytaylik, bugun bu shakl me’yor, ertaga boshqa shakl me’yor 
bo‘lsa, kishilarning bir-birlarini anglashlari mushkullashadi. Masalan, muayyan 
so‘z mavjud bir narsaga nisbat berib yasalgan va bu so‘z adabiy me’yorga kirgan, 
ammo vaqtlar o‘tishi bilan bu narsa o‘rnini boshqa narsa egallaydi. Buni
otlanmoq
so‘zi misolida ko‘rish mumkin. Iste’dodli yozuvchi Orif Farmonov "Tadqiqotlar 
va kashfiyotlar" hajviyasida ayni holatni juda chiroyli tavsiflab kulgi chiqargan: 
"...Taraqqiyot shunchalik tezlashib ketdiki, sal bo‘shashsang, yo modadan orqada 
qolasan, yo avtobusdan. Hatto so‘z tug‘ilish sur’ati ham bu taraqqiyot oldi juda 
imillayapti. Masalan, qadimda
Yo‘lga otlandi
degan gap bor edi. Hozir otlar 
Amaliy 
mashg‘ulot 
№5