T a'lim sifatini baholash bo ‘ yicha xalqaro tadqiqotlarni

Xalqaro tadqiqotlarga tayyorgarlik koʻrishga yoʻnaltirilgan
Tayanch maktablari uchun Treninglar o‘quv dasturining
 
boshlang‘ich sinflar uchun oʻqish savodxonligi, matematika
 
va tabiiy fanlar
 bo‘limiga
KIRISH 
Xalqaro tadqiqotlarga tayyorgarlik ko’rishga yo‘naltirilgan Tayanch 
maktablar uchun treninglar o‘quv dasturining mazkur bo‘limida boshlang‘ich 
sinf o‘quvchilarining matnni o‘qib tushunish darajasini hamda ularning 
matematik va tabiiy savodxonligini baholash va rivojlantirishga qaratilgan 
mavzular o‘rin olgan. Ushbu mavzularni tayanch maktablaridagi seminar, 
davra suhbatlari va treninglar davomida boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun 
yetkazib berishga mo‘ljallangan.
Mazkur bo‘limdagi mavzularni shakllantirishda mavzuning dolzarbligi, 
XXI asr ko‘nikmalarini rivojlantirish, umumta’lim maktablari oʻqituvchilarining 
ehtiyojlari, oʻquvchilarning yosh xususiyati hamda o‘quv dasturi doirasida 
ko‘rib chiqilishi tavsiya etilgan topshiriqlarning o‘quvchilarda amaliy 
ko‘nikmalarni shakllantirishdagi ahamiyati e’tiborga olindi. 
Mazkur qoʻllanma boshlang‘ich sinflar uchun oʻqish savodxonligi, 
matematika va tabiiy fanlar boʻlimi tayanch maktablarda faoliyat olib 
borayotgan shu yo’nalishdagi trener-o’qituvchilar uchun metodik yordamchi 
sifatida xizmat qiladi. Dastur doirasida tayanch maktablarda tashkil etiladigan 
treninglardan ko’zlangan asosiy maqsad xalqaro baholash dasturlariga 
asoslangan holda, boshlang‘ich sinf o’quvchilarining oʻqish savodxonligi, 
matematika va tabiiy fanlarni o’zlashtirish darajasini oshirish borasida 
o’qituvchilarning kasbiy kompetentligini oshirishdan iborat. 
Oʻquv dasturida ta’limdagi oʻzgarishlar, metodologiya, baholash shakllari 
va mezonlari, XXI asr koʻnikmalari, test turlari, loyihalash, modellashtirish, 
mediasavodxonlik, raqamli texnologiyalar, xalqaro tajribalar kabi berilgan 
mavzular asosida xalqaro tadqiqotlar boʻyicha oʻqituvchilarning kasbiy 
mahoratini oshirish nazarda tutilgan. Dasturda kirish qismi sifatida ta’limdagi 
islohotlar va metodologiya, faol oʻqitish metodlari, xalqaro tadqiqotlar 
haqida umumiy ma’lumotlar beriladi. Shu bilan birga amaliy mashgʻulotlarda
o‘quvchilarda oddiy xulosalar bilan birga matndagi g‘oyalar va axborotni 
talqin qilish, uyg‘unlashtirish va tafsilotlarni umumiy mavzular va g‘oyalar 
bilan bog‘lay olish ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan. Shuningdek, 
o‘quvchilarda ilmiy, tarixiy, geografik, ijtimoiy va boshqa turli shakldagi 
axborot matnlarini o‘qish ko‘nikmalarini xalqaro tadqiqot topshiriqlari ustida 
ishlash orqali shakillantiradi.

---

49
Dasturdagi “XXI asr koʻnikmalari”, “Media savodxonlik”, “Til va nutq”, 
“Kompetensiya”, “Kommunikativ savodxonlik” kabi mavzularga muomala 
madaniyati, mutolaa odobi, adabiy oʻqish tushunchalari singdirilgan.
Oʻqish savodxonligi – shaxs oʻzining bilim va salohiyatini rivojlantirish, 
jamiyatda oʻz oʻrnini topish maqsadiga erishishi yoʻlida matnlarni tushunish, 
ulardan foydalanish, ular ustida mulohaza yuritish hamda ularga munosabat 
bildirish qobiliyatidir.
PIRLS boshlangʻich sinf oʻquvchilarining sinf va sinfdan tashqari oʻqishini 
baholash 2 ta maqsadga qaratilgan:
• badiiy tajriba orttirish;
• axborotni olish va undan foydalanish.
Bu maqsadlarga asosan matn turlari ham ikki xil bo‘ladi:
• badiiy matnlar;
• axborot beruvchi matnlar.
Ushbu maqsadlarning har biri 4ta keng tushunish jarayonlarni 
birlashtiradi:
• diqqatni jamlash va aniq koʻrsatilgan ma’lumotni topish;
• toʻgʻridan toʻgʻri xulosalar chiqarish;
• kontent, til va matn elementlarini tekshirish va baholash;
• gʻoyalar va ma’lumotlarni talqin qilish hamda uygʻunlashtirish.
Oʻquv dasturida, shuningdek, TIMSS tadqiqotlari haqida umumiy 
ma’lumotlar, matematik va tabiiy-ilmiy savodxonligini baholash qamrov 
doiralari keltirilgan boʻlib, ularga mos mantiqiy fikrlashga oid topshiriqlar, 
mulohaza yuritishga doir testlar oʻrin olgan, ”Sonlar va amallar”, “Geometriya 
va oʻlchamlar”, “Ma’lumotlar bilan ishlash” kabi mazmun sohalari, “Bilish”, 
“Qoʻllash” va “Mulohaza yuritish” kabi kognitiv sohalarga oid maqsadli 
koʻrsatkichlar berilgan.
Oʻquv dasturida berilgan “Quyosh sistemasidagi sayyoralar”, “Ma’lumotlar 
toʻplami”, “Oʻrnini top” kabi mustaqil ishlar, “Afrika karkidonlari va okspeker 
qushlari”, “Fazoga sayr”, “Antarktida: Muzlik qit’asi” kabi oʻnlab xalqaro 
tadqiqotlar axborot matnlari va amaliy topshiriqlari oʻquvchilar bilan ishlashda 
tabiiy fanlar boʻyicha savodxonligini rivojlantirish, tabiatga, atrof-muhitga 
oqilona munosabatda boʻlish koʻnikmalarini shakllantirishga qaratilgan. 
Ushbu oʻquv dasturidan o‘rin olgan mashgʻulotlar, tayanch maktablarida 
tabiiy fanlar o‘qituvchilarining metod kunlarida ikki haftada bir marta tashkil 
etilishi nazarda tutilgan.
Oʻquv dasturidagi mavzular bir yilga moʻljallangan boʻlib, 17 ta 
oʻquv mashgʻulotiga taqsimlangan. Har bir oʻquv mashgʻulotining 
davomiyligi astronomik 3 soat qilib belgilangan boʻlib, jami 51 soatni 

---

50
tashkil etadi. 
Berilgan mavzularni mazmunan keng qamrab olishni ta’minlash 
maqsadida oʻquv mashgʻulotlari uchun ajratiladigan vaqtni quyidagicha 
taqsimotlash tavsiya etiladi: 
nazariy -25 daqiqa; tanaffus -5 daqiqa; 
amaliy- 80 daqiqa; tanaffus- 10 daqiqa; 
mustaqil ish - 60 daqiqa.
O‘quv dasturidagi mashg‘ulotlarning nazariy jihatdan yoritib 
berilishi uchun tayanch maktablarining boshlang‘ich sinflar uchun 
oʻqish savodxonligi, matematika va tabiiy fanlar bo‘yicha trener 
o‘qituvchilari tomonidan xar bir mavzu bo‘yicha taqdimotlar tayyorlan
-
gan holda tinglovchilarga atroflicha tushuntirib berilishi lozim bo‘ladi.
Amaliy mashgʻulot sifatida berilgan mavzular xalqaro baholash das
-
turlari doirasidagi topshiriqlarni yechish bo‘yicha amaliy ko‘nikma va 
tajribalarni orttirishga mo‘ljallangan bo‘lib, unda trener o‘qituvchilar 
mashg‘ulotlarni tinglovchilar bilan birgalikda bajaradilar. 
Ma’ruza va amaliy mashg’ulotlar davomida olingan bilimni mustah
-
kamlash maqsadida mustaqil ish mavzulari ham berilgan bo‘lib, ular 
tinglovchilar tomonidan mustaqil ravishda bajarilishi ko‘zda tutilgan. 
Mustaqil ish jarayonida har bir tinglovchi berilgan topshiriq asosida 
o‘quvchilarning boshlang‘ich sinflar uchun oʻqish savodxonligi, mate
-
matika va tabiiy fanlar kompetensiyalarini baholashga qaratilgan top
-
shiriqlar ustida mustaqil ravishda ishlaydi, tahlil qiladi, qaysi kompe
-
tensiya baholanayotgani o‘rganiladi. O‘rganish va tahlil natijalari guruh 
ichida taqdimot qilinadi. 
Topshiriqda baholanishi ko‘zda tutilayotgan kompetensiyalarni 
o‘quvchilarda rivojlantirishning zamonaviy usullari muhokama qilinadi. 
Natijada, tinglovchilar tabiiy-ilmiy savodxonlikni baholash va 
rivojlantirishning zamonaviy modellari, shu jumladan xalqaro baholash 
dasturlarida boshlang‘ich sinflar uchun oʻqish savodxonligi, matematika
va tabiiy fanlar baholash usullari, undagi berilayotgan topshiriqlarning 
o‘ziga xos xususiyatlari haqida tasavvurlarini boyitish hamda o‘zidan 
keyingi tinglovchilarga yetkazib berish ko‘nikmalarini shakllantirishga 
erishiladi.