«O’zbekiston temir yo’llari» datk

Ko’tarilishdan tushishga o’tish quyidagicha amalga oshiriladi: 
poyezdning bosh qismini taxminan yarmi tushish joyiga yetgach, asta
sekin quyi holatlarga o’tiladi va tok o’chiriladi (poyezdni katta qismi 
o’tgach). Agar ko’tarilish va tushish joylari orasida maydoncha bo’lsa, tok 
maydoncha chegarasi bo’yicha asta sekin pasaytiriladi, bosh qism tushish 
joyiga o’tgach esa u lokomotivni yordamchi tormozi bilan ushlab turiladi, 
butun sostav tushish joyiga o’tgandan keyin esa qo’yib yuboriladi.
Mashinist depo yoki LTXKP bo’yicha navbatchiga ishga kelganligi 
haqida axborot beradi va undan mashinist yo’nalishini (marshrutini) oladi, 
elektrovoz nomerini biladi, uni turgan joyida qabul qilib oladi. 
So’ngra lokomotiv amaldagi buyruqlar, farmoyishlar, tezkor 
(
оператив
) ko’rsatmalar bilan tanishadi va buyruqlar Kitobiga imzo 
chekadi. 
Ayrim
depolarda lokomotiv brigadasini yo’riqnomadan (
инструктаж
) 
o’tqazish uchun tezkor tavsifdagi materiallar yozib olingan lentali 
magnitafondan foydalaniladi. 
3.5-rasm. Ko’tarilishdan tushishga 3.6-rasm. Tushishdan ko’tarilishga 
o’tish yo’l profili. o’tish yo’l profili. 
 
Poyezd tushishdan ko’tarilishga o’tganda
mashinist tushish joyida 
tortuvchi elektr dvigatellarni shunday yoqadiki, toki tushish joyi oxirida 
poyezd ancha cho’zilgan bo’lishi mumkin va lokomotiv kichik yoki o’rta 
tortish kuchi bilan ishlasin. Poyezd ko’tarilish joyiga kirganda lokomotiv 
tortish kuchi oshiriladi, bunda mashinist kontrollyori bosh dastagi yuqori 

---

61 
holatlarga o’tkaziladi. Lokomotivning tortish kuchi oshishi bosqichi yo’l 
profilidagi qo’shni elementlar qiyaligi o’zgarishi bilan bog’liq. 
O’tish joyida poyezdni to’xtatish.
Mashinist o’tish joyida to’xtash 
signaliga yaqinlashganda yoki bunday signallar yo’ldan yoki poyezddan 
turib berilganda, harakatchan sostav gaboriti chegarasida to’satdan to’siq 
paydo bo’lganda, stop-kran uzilganda, yyenglar (рукав) ajralib ketganda 
va poyezd harakatiga xavf tug’ilgan barcha hollarda, shuningdek, yukni 
saqlab qolish, odam urib yuborish xavfi tug’ilganda, va h.k. da lokomotivni 
yordamchi tormozi hamda shoshilinch (экстренный) tormozlashni qo’llab, 
bir vaqtning o’zida qum jo’natib poyezd to’xtatadi. Agar sharoit to’g’ri 
kelsa, poyezdni poyezd orqa va old tomonlardan yaxshi ko’rinadigan 
yengil profilli yo’lda to’xtatiladi, agar telefon aloqasi zarur bo’lib qolsa, 
yo’l butkasi pereyezd oldida to’xtatiladi. Kontrollyor o’chirilgach tormoz 
ishga tushirilib, to’liq to’xtatish amalga oshiriladi. Agar poyezd 
to’xtamasa, va bunga zaruriyat bo’lmasa, qo’shimcha tormoz ishga 
tushiriladi, sostavning tormozlari esa qo’yib yuboriladi. Tushish joyida 
kontrollyor o’chirilgandan so’ng sostav tormozlari ishga tushiriladi va 
poyezd to’xtagach lokomotiv qo’shimcha tormoz yordamida to’xtatiladi va 
avtotormozlar qo’yib yuboriladi. G’ildiraklar rels bilan birlashishini 
yaxshilash uchun to’xtashga 30-50 m qolganda qumdonlar ishga 
tushiriladi. Agar avtotormozlar qo’yib yuborilgandan keyin poyezd 
harakatga kelsa, tormozlashni tormozlash magistralidagi bosimni (0,69-
0,78)10
5
Pa (0,7-0,8 kgs/sm
2
) gacha tushirish orqali amalga oshiriladi, 
sostavni bosh qismidagi havo taqsimlagichlarni kamida 1/3 ni tog’li 
holatiga o’tkazish va poyezdni tormozlanish holatida to’xtab turish 
jarayonida ushlab turish zarur. Agar tormozlashni birinchi bosqichidan 
keyin poyezd to’xtamasa, ikkinchi bosqichli tormozlash bosimni yana ham 
(0,69-0,78)10
5
Pa (0,7-0,8 kgs/sm
2
) pasaytirish orqali amalga oshiriladi va 
poyezd to’xtatiladi. So’ngra lokomotivning yordamchi tormozi harakatga 
keltiriladi, sostavdagi qo’l tormozi ishga tushiriladi va kerakli miqdorda 
tormozlovchi boshmoqlar qo’yib chiqiladi, shundan so’ng avtotormozlar 
qo’yib yuboriladi. Agar kontakt tizimidagi tok o’chgan bo’lsa, elektrovoz 
qo’l tormozi vositasida tormozlanadi, tok paydo bo’lgach esa eng avvalo 
tormozlar zaryadlanadi. Poyezdni ko’tarilishida to’xtatish uchun avval 
kontrollyor dastagi quyi holatlarga o’tkaziladi, so’ngra tezlik birmuncha 
pasaygach avtotormoz ishga tushiriladi, kontrollyorning bosh dastagi nolli 
holatga o’tkaziladi va lokomotiv yordamchi tormoz vositasida 
tormozlanadi. Sostav siqilgach avtomat tormozlar ishga tushadi, 
keyinchalik esa poyezd tushishda qanday to’xtatilsa, xuddi shunday ishlar 
ketma-ketligi amalga oshiriladi. Tizimda tok bo’lmagan holatda elektrovoz 

---

62 
qo’l tormozi bilan tormozlanadi. Dovonli uchastkalarda poyezdni to’xtatish 
zarur emas, chunki to’xtagan poyezdni joyidan qo’zg’atish juda qiyin. 
Majburiy to’xtash ro’y berganda mashinist poyezd radio aloqasi orqali juft 
va toq yo’nalishli poyezdlar mashinistlariga va stansiya navbatchisiga 
xabar beradi, so’ngra poyezdni to’xtatgan nosozlikni bartaraf etishga chora 
ko’radi.