Математика ақл ва заковат

Миқдор, катталик.
Шартли ўлчов билан таништириш. Шартли ўлчов 
ёрдамида предметларнинг кенглигини, узунлигини ўлчаш ва таққослашга 
ўргатиш. 
Суюқ ва тўкилувчи жисмларни шартли ўлчов бирлиги билан ўлчашни ва 
ўлчаш натижасини сон билан айтишни ўргатиш.
Турли нарсалар (меваларни, сабзовотларни ва бошқалар)ни икки тенг 
қисмларга бўлишни ўргатиш, олинган қисмларни “ярим”, “иккидан бир қисм” 
деб аташга ўргатиш.
Болаларни шартли ўлчов ёрдамида предметлар кенглиги, узунлигини 
ўлчашга ўргатишни давом эттириш ва ўлчаш натижасини сон билан айтишга ва
тегишли рақамлар билан белгилашга ўргатиш. 
Турли нарсалар (геометрик шакллар, меваларни ва бошқалар)ни ўнта тенг 
қисмларга бўлишни ўргатиш. 
Кўз билан чамалаб ўлчашни ривожлантиришни давом эттириш, ўз 
чамасини ўлчов бирлиги билан ўлчаб кўриб текширишга ўргатиш. 
Катталик.
Мактабга тайёрлаш гуруҳида ўқув йили бошида болаларда 
буюмларнинг узунлиги, кенглиги, баландлигини аниқлаш малакаси 
мустаҳкамланади. Шундан кейин улар шартли ўлчовлар ёрдамида 
буюмларнинг узунликлари, кенгликлари ва баландликларини ўлчаш ҳамда 
таққослашга ўргатилади. 
Болаларга энг олдин ўлчашнинг маъноси ва аҳамиятини тушунтириш, 
ўлчаш усулларини кўрсатиш, ўлчашда амал қилиш лозим бўлган қоидаларни 
айтиш керак. Шундан кейин бола ҳар хил объектларни ўлчаш усулларини 
амалда эгаллайди. 
Машғулотларни сочилувчи жисмларнинг ҳажмларини ўлчашдан бошлаш 
мақсадга мувофиқ. Бундай қилиш шунинг учун ҳам мақсадга мувофиқки, 
сочилувчи жисмларни ўлчаш жараёни масофаларни ўлчашга нисбатан 
қизиқарлироқдир. Бундан ташқари, сочилувчи жисмлар ҳажмини ўлчаш 
суюқлик ҳажмини ўлчашга қараганда кам машаққатлидир. Биринчи 

---

76 
машғулотнинг иккинчи қисмида болаларни буюмларнинг узунликларини 
ўлчаш билан таништириш мумкин. 
 
Болаларнинг предметлар шакли ва 
геометрик шаклларни идрок қилишнинг
ўзига хос хусусиятлари 
Туғилган болалар геометрик шаклларниҳис эта бошлайдилар. М: бир нечта 
турли бутилкаларни боланинг олдига териб қўйсак, бола овқат ейдиган 
бутилкасини кўзи билан, лаби билан тешиб юборай дейди.
Бола бироз улғайгандан сўнг ўйинчоқларини геометрик шакллар билан 
солиштира бошлайди. М: Мана бу таёқ устунга ўхшайди, мана бу тарвузга 
ўхшайди, яъни ҳамма нарсаларни бир-бирига ўхшатиш.
Болалар маиший хизмат қилувчи предметларни эталон (кўргазма) деб 
ҳисобланган геометрик шаклларни ҳис эта бошлашади.
Шаклни кўриш ва ҳис қилиш орқали, ҳаракат туйғулари орқали идрок 
этишни ташкил этиш, унинг хоссаларини намоён қилувчи хилма хил ишлардан 
фойдаланиш,шакллар номини, уларнинг хоссаларини,ҳаракат усуллари 
номиниайтиш болаларнинг шакллар ҳақидаги тасаввурларини аниқлаш 
имконини беради.
Кичкинтойлар предметларни фақат кўз билан кўрибгина қолмасдан балки 
қулига олади ва оғзига солиб кўради. Кейинчалик эса сўзлашгаҳаракат қилади.
5 — 6 ёшли болалар одатда албатга қўл билан ушлаб кўради. Демак 
шундай хулоса қиламиз: болаларни ёшлигидан геометрик шакллар шаклини 
қўлига ушлаб кўриб, эшитиб, кўзлари билан кўриб тўғри хулоса чиқаришга 
ўргатишимиз керак.

қобилиятларини ривожлантириш;

геометрик шаклларни оддий хоссаларини аниқлашга;

сўз ёрдамида турли белгиларга ва ўлчамларга кўра ҳар 
хил геометрик шаклларни танлашга;

турли белгиларга (шакли, ранги, ўлчамига кўра 
геометрикшаклларни гуруҳлаштиришга; 

атрофимиздаги предметларни маълум геометрик 
шаклларга ўхшатиш; 

предметларнинг 
моделини 
ясаб 
шаклларнинг 

---

77 
турларини ўзлаштиришга ўргатиш.