‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

( d u b le ti) ik k in c h i n u sx a si
h o s il b o 'la d i. Y o r q in r o q
ch iz iq n in g to 'lq in u zu n ligi
X  = 1.7853A, xirarog'iniki esa
X  = 1,7892A ga teng. Tabiiyki
r e n t g e n o g r a m m a d a n
o lin a d ig a n
o 'lc h o v la r
t
9.28-rasm,
9.29-rasm.
yorqinroq ehiziqdan olinadi.
Rentgenogram m aning chiziqlari aniq tiniq ko'rinishga ega em as, shuning
uchun asosiy xatoliklar ana shu chiziqlam i o'lchash jarayonida kelib chiqadi.
Agar o'lchash uchun mikrofotometr deb nomlanuvchi asbobdan foydalanilsa,
o 'lc h o v natijalari aniq bo'ladi. Bunda chiziqning qoraygan joylarini aniq
o'lch ash m um kin, buni od d iy ko'zda bajarish ancha qiyin, albatta.
O'lchash jarayonida plyonkaga qayta ishlov berishda uning kirishishini
hisobga oluvchi tuzatishlar amalga oshiriladi. Buning uchun kassetada nazorat
tirqishlari qoldiriladi, buning natijasida rentgenogrammaning yonida ikki o'tkir
tishning tasviri paydo bo'ladi (9.29-rasm). Tishlar orasidagi masofani plyonkada
va kassetada o'lchash va taqqoslash usuli bilan yo'l qo'yilgan xatolikni tuzatish
mumkin.
Murakkab kuchlanish holatida bosh kuchlanish va bosh o'qlam i aniqlash
uchun birgina rentgenogram m a kam lik qiladi. C hindan h am , yuqoridagi
usul b o'yicha, tik o'q q a yaqin yo'nalishda, nisbiy uzayish aniqlanadi xolos,
binobarin,
Ikki kuchlanish va burchakni aniqlash uchun qo'shimcha ravishda yana ikkita
o'lchov olish talab etiladi. Bu o'lchovlar tekshirilayotgan sirtni normal bo'yicha
emas, balki burchak ostida (masalan, 45° burchak ostida) yoritish yo'li bilan
amalga oshiriladi (9.30-rasm). Shunday qilib, bosh o'q va bosh kuchlanishlarni