‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q. S. Abdurashidov, B. A. Hobilov

9 = nA
sin# sin#
bu yerda: d — tekisliklar orasidagi masofa. Uzil-kesil
2d sin в  = nX (a)
bo'ladi. Mana shu — Breg shartining matematik ifodasi hisoblanadi. Bu 
rentgen nurlarning biror tekislikdan qaytishi, tushayotgan nur m a’lum 
g
burchagi ostida bo'lib, yuqoridagi nisbat saqlangan holdagina yuz berishini 
bildiradi. n soni qaytish tartibi deb ataladi.
Endi rentgen nurini tekshirilayotgan namuna sirtidan qaytish sxemasi 
bilan tanishamiz. Sirtga tik ravishda tushayotgan tutam diametri l,5-2mm 
bo'lgan yuzachani egallaydi (9.27-rasm). Bu yuzachada, tajribalaming 
ko'rsatishicha, katta miqdorda yoritilgan 
kristallchalar orasida Breg shartiga mos 
keladigan kristallar ham bo'ladi. Bunda nur 
kristallardan qaytadi. Qaytgan nurlar konus 
shaklida sirt hosil qilib, cho'qqidagi burchagi 
360° - 
4
Q
ga teng bo'ladi. Agar ularning yo'liga 
fotoplyonka qo'yilsa, unda radiusi h ga teng 
bo'lgan (9.27-rasm) aylana tasviri paydo 
bo'ladi.
tg(\ 80° - 29) = 
- t g
20 = — (b)
a
ekanligi ko'rinib turibdi. Bu yerda — plyonkadan metall sirtigacha bo'lgan 
masofa 
h
va 
a
o'lchab olinadi, bular orqali 
Q
burchak topiladi. Agar (a) 
ifodaga qaytadigan bo'lsak, to'lqin uzunligi 
X
va qaytish tartibi n ma’lum 
bo'lsa, kristall tekisliklari orasidagi masofa 
d
ni topish mumkin. Bu
o'lchamni kuchlantirilmagan kristall o'lchami 
d0
bilan taqqoslanadi. Shu
yo'l bilan kristallning qaytaruvchi sirtiga tik yo'nalgan uzayishni aniqlasa 
bo'ladi.
Q a y tg a n n u r
M e ta ll s irti