Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Толтырғышларни таярлаў, тасыў ҳәм сақлаў. 
Толтырғышлар қазып алынғаннан 
кейин ири, майда ҳәм жүдә майда (гил) фракцияларға ажыратылады. Зәрүрлик болса түрли 
араласпалардан арнаўлы усылларда тазаланады. Толтырғышларды байытыў процесси қазып 
алынған карерлерде әмелге асырылады. Дарья шағал-қум араласпасы экскаваторлар ямаса 
гидромеханизация үскенелери жәрдеминде қазып алынады, вибрацион ямаса сортировка 
аппаратлары жәрдеминде суўлы орталықта жуўылады ҳәм фракцияларға ажыратылады. 
Шағал ири фракциялары майдаланып чақиқ тас таярланады. 
Чақиқ тас тегис вибрацион грохотлар (ғалвир машиналар) жәрдеминде фракцияларға 
ажыратылады. Толтырғышлар пайдаланыўшыларға темир жол транспорты (платформаларда, 
ярым вагонларда), автосамосвалларда, суў транспорты (баржаларда) жәрдеминде тасылады. 
Толтырғышлар ашық майданларда, эстакадалар ҳәм жер асты галереялары менен 
үскенеленген 
складларда
фракцияларға ажыратылған ҳалда алоҳида-алоҳида штабеллерде 
сақланады. 
Суў.
Бетон араласпасы таярлаўда ишимлик суў ямаса қурамы зыянлы араласпалардан 
тазаланған, бетонныӊ нормал қойыўланыўы ҳәм кейинирек қатыўына кери тәсир 
кӛрсетпейтуғын табийий суў ислетиледи. Суўдыӊ водород кӛрсеткиши 4 кем болмаслығы, 
қурамында минерал тузлар 5000 мг

л, соныӊ ишинде сулфат дузлары 2700 мг

л дан (SO
3
ке 
есапланғанда) кӛп болмаслығы керек. Санаат, турмыслық шығынды суўлары, батпақ ҳәм жер 
асты суўлары тазаланбаған ҳалда бетон араласпасын таярлаў ушын ислетиў мүмкин емес. 
Суўдыӊ бетон таярлаў ушын жарамлылығы химиялық анализ усылында анықланады. 
Егер суўды химиялық анализлеў имканияты болмаса, ишимлик суўы ҳәм бетон ушын 
усыныс етилген суўдан таярланған үлгилердиӊ 28 суткадан кейинги беккемлик 
шегарасыдағы айырмашылығы анықланады. Үлгилер беккемлиги парық етпесе бетон 
араласпасына усыныс етилген суў жарамлы есапланады.