Neft va gazni qayta ishlash kimyoviy texnologiyasi kafedrasi

Katalizatorlar

---

Katalizatorlarni asosi sifatida alyuminiy oksidi olinadi. Unga kobalt va 
molibden oksidlari yoki nikel va molibden oksidlari, ba`zan So, Ni va Mo oksidlari 
shimdiriladi. Oksidlarning umumiy miqdori 12-30% mass.gacha. 
Katalizatorlar gidrotozalash sharoitida faqat geteroatomli birikmalarni 
parchalab, (qisman smolasimon moddalarni kam) boshqa uglevodorodlarga 
aytarlik ta`sir etmaydi. 
Katalizatorlarni aktivligini oshirish uchun ularga bir oz miqdorda-1% gacha 
ba`zi bir metalloksidlari qo`shiladi, katalizatorni asosiga esa seolitlar qo`shiladi. 
Katalizatorlarni 
reaktorlarga 
solingandan 
keyin 
ularga 
oltingugurt 
birikmalarini beriladi. Natijada katalizatorlarning oksidlari sulfid shakliga o`tadi. 
Bu xildagi katalizatorlar unumli ishlaydi. 
Katalizator asosini kislotali xossasini ko`tarish maqsadida ularni xlor yoki ftor 
birikmalari bilan ishlanadi. 
Katalizatorlarni aktiv komponenti sifatida VIII guruh metallari (Co, Ni, Rt, 
Rd) oksidlari va VI guruh metallarning ba`zilarini sulfidlari ishlatiladi. 
Katalizatorlarni aktivligini oshirish maqsadida boshqa elemenlarning, shu 
jumladan, nodir-er elementlarining oksidi qo`shiladi. Katalizatorning asosiga esa 
seolitlar qo`shiladi. Katalizatorlarni reaktorga joylagandan so`ng oltingugurt 
birikmalar bilan oksidlarni sulfid formasiga o`tkaziladi. Bu ham katalizatorni 
unumdorlik bilan ishlashini ta`minlaydi. 
Gidrokreking katalizatorini kislota xususiyati yuqori va gidrogenizatsiya etish 
xususiyati pastroq bo`lishi tavsiya etiladi. 
Gidrokreking jarayoni xom ashyoni turiga qarab bir bosqichda va ikki 
bosqichda olib boriladi. 
Vakuum gazoylni (350 - 500°C) gidrokreking etish bir bosqichda olib 
boriladi. Agarda xom ashyoda geteroatom birikmalar ko`p bo`lsa, og’ir vakuum 
gazoylni, katalitik kreking va kokslash jarayonlaridan olingan og’ir gazoyllarni 
ikki bosqichda gidrokreking etiladi. Bunda birinchi bosqichda xom ashyoni 
gidrotozalanadi va ikkinchi bosqichda gidrokrekingga beriladi.

---

Kataliz xodisasi bir necha umumiy prinsipga ega. 
1. Katalizatorlar saylash (selektiv) xossasiga ega. Xamma kimyoviy 
reaksiyalar uchun umumiy katalizator bo`lmaydi. Ma`lum katalizator ayrim 
reaksiyani yoki reaksiyalar gruxini, agar reaksiya bir qancha yo`nalishlar bilan 
borsa, ma`lum yo`nalishni tezlashtiradi. 
2. Katalizatorlar reaksiya muvozanat konstanta qiymatini o`zgartirmaydi. 
Katalizatorlar nazariy yo`l bilan xisoblab topilgan miqdorga qaraganda, ko`p 
maxsulot xosil qilishga yordam bermaydi. Faqat kerakli maxsulotni qisqa vaqtda 
olishga imkon beradi 
3. Katalizator ta`sirida teskari va to`g’ri reaksiyalarning tezligi bir xilda 
oshadi.