16.2. Tabiiy obektlarni va qurilmalarni kon ishlari ta`siridan
himoya qilish
Yer yuzasi deformatsiyasi va siljish hisoblari asosida obektlarni himoya qilish
choralari tanlanadi.Hammadan oldin obektga ta’sir qiluvchi yo‘l qo‘yarli va
cheklangan deformatsiya va siljish qiymatlari aniqlanishi kerak. Yo‘l qo‘yarli
deformatsiya deb shunday deformatsiyaga aytiladiki, uning ta’siridan yetgan ziyonni
obektni tamirlab ekspluatatsiyasini davom ettirish mumkin.
Agar hisoblangan yer yuzasi deformatsiyasini qiymati yo‘l qo‘yarlidan katta
bo‘lsa, maxsus himoya choralari qo‘llanishi kerak.
Shunday choralarni harakterini aniqlash uchun zarur ko‘rsatkich bo‘lib yer
yuzasi deformatsiyasini cheklangan qiymati hisoblanib, u bino va inshootlarni
avariya holatiga olib keladi.
Agar yer yuzasi deformatsiyasini hisoblangan qiymati cheklangandan katta
bo‘lsa, u holda obektlarga maxsus himoya choralari, ya’ni konstruktiv choralar talab
qilinadi.
Konstruktiv himoya choralari
– bu obektni temir beton kamar bilan, po‘lat
ustunlar bilan mustahkamlash, binoni qiyshaygan joyini domkrat bilan to‘g‘rilash,
temir yo‘l ostiga ballast to‘kish va boshqalar hisoblanadi.
Himoyani
tog‘ – kon choralari
kon ishlarini maxsus usullarda olib borishni
ko‘zda tutib, ular deformatsiyani kamaytirishga olib keladi. Himoyani tog‘ – kon
choralariga quyidagilar kiradi: qazib olingan bo‘shliqni to‘ldirish, kon ishlarini
ma’lum ketma – ketlikda olib borish, zahirani qisman qazib olish, kon ishlarini
katta chuqurlikda olib borish va himoya ustunlarini qoldirish.
Havsiz qazish chuqurligi deb – kon ishlarini obektlarga ta’sir bo‘lmay olib
borilgan chuqurligiga aytiladi. Kon ishlarini ushbu chuqurlikdan pastdagi gorizontda
olib borishni, qisman ta’mirlash va sozlash ishlariga olib kelishi mumkin.
282
Havsiz va cheklangan qazish chuqurligi
X
H
va
chek
H
quyidagi formula bilan
hisoblanadi:
m
K
H
X
=
;
m
k
H
chek
chek
=
; bu yerda
k
- yer yuzasini yo‘l qo‘yarli
deformatsiyaga bog‘liq koeffitsient.
k
- yer yuzasini yo‘l qo‘yarli deformatsiyaga bog‘liq koeffitsient;
q
y
k
k
.
=
;
q
y
i
i
k
k
.
=
;
chek
k
- yer yuzasining cheklangan deformatsiyaga bog‘liq koeffitsient;
chek
chek
k
k
=
;
chek
i
chek
i
k
k
=
;
q
y
.
va
q
y
i
.
- gorizontal deformatsiya va qiyalikni ko‘rilayotgan obekt uchun yo‘l
qo‘yarli qiymati;
chek
va
chek
i
- ko‘rilayotgan obekt uchun gorizontal deformatsiya va qiyalikni
cheklangan qiymati.
Temir yo‘llarni, truboprovodlarni, avtomagistrallarni, suv havzalarini himoya
choralarini tanlashda havfsiz qazish chuqurligini hisobga olish kerak.
Temir yo‘l va suv obektlari osti qazilayotganda havsiz chuqurlik qiymati
qatlamni qazib olish qalinligiga, obektlarning kategoriyalariga bog‘liq. Masalan,
temir yo‘llar uning foydalanishiga va zarurligiga qarab to‘rtta kategoriyaga va suv
obektlari ikkita guruhga bo‘linadi.
Fuqorolik binolari ostida kon ishlari olib borish imkoniyatlarini aniqlash uchun
deformatsiyalar yig‘indisi
ko‘rsatkichidan foydalaniladi. Formula siljish va
deformatsiyani hisoblash temasida keltirilgan.
Meyoriy ko‘rsatkichlardan deformatsiyalar yig‘indisini yo‘l qo‘yarli va
cheklangan qiymatlariga o‘tish uchun quyidagi omillarni hisobga olish kerak: tuproq
hususiyatlari, devorning qalinligi va materiali, bino konfiguratsiyasi va ustining
qanday yopilganligi, beton plitkalari, temir karkas va boshqalar.
5
4
3
2
1
.
.
n
n
n
n
n
q
y
q
y
=
;
5
4
3
2
1
n
n
n
n
n
chek
chek
=
;
283
q
y
.
va
chek
- deformatsiya yig‘indisini yo‘l qo‘yarli va cheklangan meyoriy
ko‘rsatkichlari.
n
1
,
n
2
,
n
3
,
n
4
,
n
5
– tuproq, material, devor qalinligi, yemirilishi, bino formasini
hisobga oluvchi koeffitsientlar.
Do'stlaringiz bilan baham: |