Sotsial geografiya jumaxanov Sh., Toshpo’latov A

SOTSIAL VA MADANIY GEOGRAFIYA
 Darslik
 
 
201 
6. 
Landshaftga oid 
(tabiiy rekreatsion xususiyatlarning yomonlashishi va boy 
berilishi, noyob tabiiy obektlarni muhofaza qilish tarkibini buzilishi). 
Ekologik muammolar ichida mintaqaviy ijtimoiy ekologik muammolarga 
baho berishning mezoni havo va suvning bug’langanligi, belgilangan chegara 
kontsentratsiyasi, tuproqning eroziyasi, yaylovlarning ishdan chiqishi, o’t o’lanlar 
va yashil massaning kamayishi, daraxtlarni kesish va hokazolardir. Mintaqaga 
qarab alohida ijtimoiy ekologik muammo mezonlarini jiddiy farqlanishi mumkin. 
Mintaqaviy 
ijtimoiy 
ekologik 
muammolar 
qoplanadigan, 
nisbatan 
qoplanadigan va qoplanmaydigan darajada bo’lishi mumkin. Tabiatni muhofaza 
qilish muammosi yoki ijtimoiy-ekologik vaziyat tabiiy ekotizimlar tiklanishi 
chegaradan chiqmagan bo’lsa, qoplovchi omillar tufayli ijtimoiy ekotizimlar to’la 
tiklanishi mumkin. 
Jahon bo’yicha ijtimoiy muhitga ta’sir ko’rsatayotgan ekologik muammolar. 
“Issiqxona samarasi” muammosi.
 
Atmosfera elektr energetika, metallurgiya, 
kimyo va boshqa sanoat tarmoqlari, transport vositalari, fazoga kosmik kemalarni 
uchirish hamda yong‘inlar tufayli kuchli ifloslanmoqda. Har yili milliardlab tonna 
qattiq, gazsimon, aerozol chiqindilar atmosferaga chiqarib yuborilmoqda. 
Atmosfera tarkibida, ayniqsa, is gazi (CO), karbonat angidrid (CO
2
) oltingugurt 
oksidlari (SO
2
, SO
3
), azot dioksidi (NO) salmog‘ining oshib borishi katta ekologik 
muammolarni keltirib chiqarmoqda. Atmosferadagi bu gazlar miqdorining ortishi 
natijasida Quyoshning isitish rejimi buzila boshladi. Yuqorida sanab o‘tilgan 
gazsimon moddalarning atmosferadagi zarrachalari yer sirtiga kelayotgan 
nurlanishni o‘tkaza turib, undan qaytayotgan issiqlik radiatsiyasini atmosferaning 
pastki qatlamlaridan yuqoriga yaxshi o‘tkazmaydi. Bu jarayon atmosfera pastki 
qatlamining o‘rtacha yillik harorati asta-sekin ko‘tarilishiga, ya’ni global iqlim 
sharoitining o‘zgarishiga olib kelmoqda. O‘z navbatida bu holat, sayyoramiz 
qutblari va baland tog‘laridagi ko‘p yillik muzliklar maydonining qisqarishiga olib 
kelmoqda. Bu muammoni bartaraf qilish uchun jahondagi barcha davlatlar 
“issiqxona” gazlarining atmosferaga chiqarilishini kamaytirishlari lozim.

---