B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

 
1 - rasm. Bola shaxs rivojida faoliyatning o‘rni. 
Bolalarning aqliy harakatlari – shaxsning ongli tarzda, ichki psixologik mexanizmlar 
vositasida amalga oshiradigan turli-tuman harakatlaridir. Eksperimental tarzda shu narsa isbot 
qilinganki, bunday harakatlar doimo motor harakatlarni ham o‘z ichiga oladi. O‘quvchilar 
harakatlari quyidagi ko‘rinishda bo‘lishi kuzatiladi: 

Perspektiv – bunda o‘quvchilar ongida fanlar va hodisalar to‘g‘risidagi yaxlit obraz 
shakllanadi; 

Mnemik faoliyat – narsa va hodisalarning mohiyati va mazmuniga aloqador materialning 
eslab qolinishi, esga tushirilishi va bog‘liq murakkab faoliyat turi; 

Imajitiv faoliyat – (“Imaje” – “obraz”) – ijodiy jarayonlarda xayol va fantaziya vositasida 
ongda berilmagan narsalarning xususiyatlarini anglash va xayolda tiklashni taqozo etadi. 
Ta’lim-tarbiya jarayonida tashqi faoliyat asosida psixik jarayonlarga o‘tish yuz bergan 
bo‘lsa, bunday jarayon psixologiyada interiorizatsiya deb nomlanadi, aksincha, aqlda shakllangan 
g‘oyalarni bevosita tashqi harakatlarda yoki tashqi faoliyatga ko‘chirilishi eksteriorizatsiya deb 
yuritiladi. 
Ulug‘ olim va mutafakkir Abu Nasr Forobiy shaxs kamolotida faoliyatning muhim o‘rnini 
alohida qayd etib, uning turlarini bir necha bo‘g‘inlarga bo‘ladi va amalga oshirish usullari, vaqt 
va fazoviy ta’rifi, fiziologik mexanizmlari to‘g‘risidagi g‘oyani ilgari suradi. Shaxsning 
shakllanishida unga berilayotgan ta’lim-tarbiyaning mazmuni, metodlari va vositalari 
o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga muvofq kelishi muhim sanaladi. O‘qituvchi o‘quvchilarning 
ruhiy xususiyatlarini bilishi, ma’lum yoshdagi o‘quvchilarning diqqat, xotira, tafakkur 
layoqatlarini inobatga olishi asosida faoliyat tashkil etishi lozim.
Shaxsning aqliy va jismoniy kamolotida doimo ilgariga qarab rivojlanish ro‘y beradi, 
o‘quvchilarning jismoniy va ruhiy kamoloti qaror topib borar ekan, bir qancha bosqichlarni bosib 
o‘tadi. 
Tibbiyot, odam anatomiyasi, yosh fiziologiyasi va maktab gigienasi, psixologiya hamda 
pedagogika fanlari asoslariga ko‘ra bolalarning yosh davrlarini quyidagi guruhlarga bo‘lish 
mumkin:
Ta’lim-tarbiya 
Faoliyat turi 
Xarakter 
FAOLIYAT 
Maqsad qo‘yish 
Xususiyat 
Bola rivojlanishi 
Bilish 
O‘yin 
Mehnat 
Qobiliyat 
Iste’dod 
Intilish 
Maktabgacha 
yosh davri 
Chaqaloq 

---

112