B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

Buning oldini olish uchun maxsus mashgʻulotlar tavsiya etamiz: 
1.
Suhbatlar 
- anchayin murakkab hisoblanib, bolalar bilan o‘tkaziladigan suhbatda 
ularning kundalik faoliyatlari va turli voqea-hodisalarni kuzatish natijasida olgan bilimlari 
aniqlanadi. 
Tarbiyachi tomonidan nutqiy kompetensiyasi sust rivojlangan bolaga alohida e’tibor 
qaratilish lozim. Bunda amalga oshirilishi tavsiya etiladigan vazifalar: 

Uni oldingi qatorga, tarbiyachiga yaqinroq yerga o‘tkazish. 

Bolaning diqqatini u tushunishi qiyin bo‘lgan voqeaga jalb etish. 

O‘zi talaffuz etgan yangi so‘zni ko‘proq takrorlash va bolaga ham ayttirish. 

Har bir ishtirokini ikki xissa maqtov, olqish so‘zlari bilan ragʻbatlantirish. 

Savoliga berayotgan javobining faqat tasdiq so‘z yoki ishoradan iborat bo‘lib 
qolmasligiga e’tibor berish. 

Har bir javobini tengdoshlariga o‘rnak qilib ta’kidlab borish. 
2.
Ta’limiy o‘yinlar
– asosan o‘yin shaklidan foydalaniladi va ko‘p xollarda savollarga 
javob berish orqali tashkil etiladi. Bunday mashgʻulotlarni o‘tkazish tarbiyachidan oldindan 

---

318 
tayyorgarlik ko‘rishni talab etadi (ta’limiy o‘yin rejasini tuzish, ishtirokchilarni tanlashda qiz va 
o‘gʻil bolalarning teng ishtirokiga ahamiyat berish, voqealar borishini nazorat qilish, bolalarning 
faolligini ta’minlash). 
Nutqiy kompetensiyasi sust rivojlangan bolalar bilan ishlashda quyidagilarga ahamiyat 
berish lozim: 

Syujetli-rolli o‘yinlar va sahnalashtirish markazida ishlanayotganda ularni faollikka 
undash; 

Ijobiy va ko‘p ishtiroki ta’minlanadigan qahramonlar (odobli Zumrad, dono ayiq, 
mexnatkash chumoli, chaqqon quyoncha, kuchli arslon kabi) timsolini ijro ettirish; 

O‘yin jarayonidagi dialogik nutqni shakllantirishda ko‘proq bolaning gapirishi uchun 
vaziyat yaratish; 

3-4 bola ishtirok etadigan dialogik nutqqa asoslangan o‘yinlarda unga asosiy rolni berish 
(“Do‘konda” o‘yinida sotuvchi, “Mehmon kutamiz” o‘yinida mezbon, “Bogʻda” o‘yinida 
bogʻbon, “Doktor Voyjonim shifoxonasi” o‘yinida doktor Voyjonim kabi). 

O‘yinni boshqarib borishda ko‘proq shu toifa bolalarga savol berish, uni faollashtirib 
borish. 

O‘yin jarayonida unga berilgan savollarga to‘liq va atroflicha javob berishini talab etish 
va olqishlab borish.
Davlat talablariga ko‘ra 6-7 yoshli bolaning dialogik nutqida savolga to‘liq javob berish 
talab etilsada, aksariyat hollarda bolalar to‘liq bo‘lmagan jumlalarni ishlatadilar, mustaqil javob 
berishda qiynaladilar. Buning oldini olish uchun quyidagi “Ha, Yo‘q, Bilmadimga - YO‘Q” nomli 
ta’limiy o‘yinni tavsiya etamiz. 
1-variant (5 yoshli yoki nutqiy kompetensiyasi sust 5-6 yoshli bolalar uchun). Tarbiyachi 
o‘yin sharti bilan bolalarni tanishtiradi. Bolalar orasidan bir nafar ishtirokchi tanlab olinadi. 
Tarbiyachi unga ma’lum bir mavzu doirasida uning bilimi va dunyoqarashiga mos savollarni 
beradi. Bola dialogik nutqda “Ha”, “Yo‘q”, “Bilmadim” so‘zlarini qo‘llamasligi kerak. Agar 
qo‘llasa o‘yinni kuzatib turgan bolalar qarsak chalib uning xatoga yo‘l qo‘yganini bildiradilar. 
Bunaqa xato uch marta takrorlangandan so‘ng bola magʻlub sanaladi. 
2-variant (5-6 yoshli bolalar uchun). Bolalar orasidan ikki nafar ishtirokchi tanlab olinadi. 
Tarbiyachi ularga ma’lum bir mavzu doirasida dialogik nutq ya’ni suhbatlashishlarini tushuntiradi. 
Bolalar bu jarayonda ham “Ha”, “Yo‘q”, “Bilmadim” so‘zlarini qo‘llamasliklari kerak. Bu 
so‘zlarni qo‘llagan bolaga uch marta imkon beriladi, uchinchi xatoda bola magʻlub sanaladi. 
O‘yinni kuzatib turgan bolalar qarsak chalib xatoni bildiradilar.
Bolalarda dialogik nutq, suhbatlashish ko‘nikmalarini xosil qilishda tarbiyachi mahorati va 
uning bilim darajasi o‘ta muhimdir. Dialogni tashkil etishda uning tushuntirishi, ko‘rsatmasi, 
to‘gʻri tanlangan savollar (sodda, bolalar uchun tushunarli, dunyoqarashiga mos, bu savolga 
bolalar qanday javob berishi ham o‘ylangan, guruhdagi bolalarning bilim, ko‘nikma va malakalari 
turli darajada ekanligini inobatga olib yordamchi savollarni berishga tayyorligi) asosiy o‘rinni 
egallaydi. 
Bolalarning suhbatlashish, dialogik nutq malakalarini hosil qilish va rivojlantirish ularni 
maktab ta’limiga tayyorlash bilan bir qatorda suhbat, murojaat odobi, muomala va tinglash 
madaniyati, o‘zgalar fikrini hurmat qilish kabi xislatlarni rivojlantirishi bilan ham ahamiyatlidir.