Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

 
Mineralokeramik materiallar. 
So’nggi yillarda asbobsozlik materiallarining yangi turi 
mineralokeramik qattiq qotishmalar ishlab chiqarish sanoat miqyosida o’zlashtirildi. Mineralokeramik 
qattiq qotishmalar turli o’lcham va shakldagi plastinalar tarzida tayyorlanadi va xuddi metallokeramik 
qattiq qotishmalar kabi, kesuvchi asboblarning tishi uchun ishlatiladi. 
Mineralokeramik plastinkalar tarkibida qiyin suyuqlanadigan A1
2
0
3
, Cr
2
0
3
, Si0
2
, Zr0
2
bo’lgan mineral materialni presslash va 1750–1900 °C haroratda qovushtirish yo’li bilan tayyorlanadi. 
Bun-day plastinalarning qattiqiigi Rokvell bo’yicha 91–95 ga etadi (HRA = 91–95). Mineralokeramik 
plastinalar eyilishga chidamli bo’ladi, 1200 °C gacha qizdirilganda ham kesish xossalarini yo’qotmaydi 
va oksidlanmaydi, shuningdek, boshqa qotishmalarga qaraganda ko’p marta arzon turadi, shu sababli ular 
po’lat va cho’yan tanavorlardan kichik kesimli qirindi yo’nib, katta (400–500 m/min) tezlik bilan 
tozalab kesishda keng ko’lamda ishlatiladi. Ammo ular ancha mo’rt, issiqlik o’tkazuvchanligi past va 
egilishdagi mustahkamlik chegarasi metallokeramik qotishmalarnikidan 4–5 baravar, tezkesar 
po’latlarnikidan esa 10–12 baravar kichik bo’ladi. Mineralokeramik qotishmalarning issiqlik 
o’tkazuvchanligi past bo’lganligidan, ular tez va notekis qizdirilsa, darz ketishi mumkin. Ana shu 
kamchiliklari tufayli mineralokeramik plastinalarning ishlatilishi cheklangan. Mineralokeramik qattiq 
qotishmalarning IXB–13, H~14, LJ, –18 markalari mavjud. Hozirgi vaqtda mikrolit deb ataladigan 
LM–332 markali mineralokeramik plastinalar ayniqsa keng ko’lamda ishlatiladi. Ular ish 
jarayonida 1200 °C gacha qiziganda ham o’z qattiqligini yo’qotmaydi. 
Hozirgi vaqtda ko’p –uch, besh va olti qirrali (yoqli) mineralokeramik plastinalar ishlab 

---

69 
chiqarilmoqda. Bunday plastinalarning bir qirrasi o’tmaslansa, charxlab o’tirilmay, ikkinchi qirrasi 
bilan kesadi-gan qilib o’rnatiladi va hokazo. 
Mineralokeramik plastinalar ikki variantda: oldingi yuzasi yassi va qirindi chiqaravchi 
ariqchali qilib tayyorlanadi. Plastinalar keskich kallagiga yo kavsharlash yo’li bilan yoki mexanik 
usulda mahkamla-nadi. Mexanik usulda mahkamlanadigan plastinalarda keskich kallagidagi 
shtir uchun maxsus teshiklar bo’ladi.