Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

2.3-rasm. Elektron mikroskopning kolonnasi: 
1-maxovik; 2-yustirovka mexanizmi; 3-obmatka; 4-ob’yektiv stoli; 
5-ifloslanishdan himoya ob’yekti; 6-kondensor bloki; 7-anod; 8-fokusli elektrod;
9-yuqori voltli izolyator; 10-yustirovka vinti; 11-elektron pushki; 12-yuqori voltli kuchlanish; 
13-vint; 14-mexanizm; 15-elektromagnit yustirovka sistemasi;
16-ob’yekt; 17-shlyuz ob’yekti; 18-mexanizm; 19-linza ko‘rpusi; 20-selektor
diafragmasi mexanizmi; 21-proektsiya bloki; 22-binokulyar mikroskop;
23-uch qarovchi oyna; 24-tubus va kasseta qismi. 

---

164 
Elektron mikroskopning oddiy yorug‘lik mikroskoplaridan farqi shundaki, agarda 
yorug’lik mikroskopida fokusga kirish uchun ob'yekt (na’muna) suriladigan bo‘lsa, elektron 
mikroskopda esa ob’yekt (na’muna) joyidan qo‘zg‘atilmaydi. Fokuslash va kerakli 
kattalashtirish elektromagnit linzalardan o‘tadigan tokning o‘zgarishi bilan bajariladi. Har bir 
erialdan yasalgan korpusga o‘rnatilgan solenoiddir. Sole
o‘ramidan o‘zgarmas tok o‘tsa uning ichida magnit maydoni hosil bo‘ladi. Bu maydon 
elektronlar oqimidagi linzaning magnit maydoni bo‘ladi (2.4-rasm). 
2.4- rasm. Elektronlarning tarqalish sxemasi. 
Elektron mikroskopda ob’yektning pastki qismi tagida apertura diafragmasi o‘rnatilgan 
bo‘ladi. Apertura diafragmasining teshikchasidan faqat kam burchakga burilgan nurlar o‘tadi. 
Shunda ekrandagi rasmning tiniqligi (kontrastligi) oshadi. Tasvirning yorug‘ligi elektronlar 
manbai va kondensorli linza bilan sozlanadi va mikroskopning ekrani tagida rasm oluvchi 
kamera joylashadi. Elektron mikroskop yordamida metall va qotishmalarning juda mayda va 
katta donali ichki strukturasi, yupqasimon pardasi, namuna yuzidan olingan replika-pardalar va 
alohida faza zarrachalari, masalan, mayda donali karbidlarning zarrachalari tekshirilib 
o‘rganiladi. 
Elektron mikroskoplar metall va boshqa qattiq qotishmalarning ichki strukturalarini juda 
sinchiklab o‘rganishda mos keladigan pribordir. Aytaylik optik mikroskoplarda ko‘rib 
bo‘lmaydigan juda mayda dispersli zarrachalarni, elektron mikroskoplarda kattalashtirib aniq 
ko‘rish imkonini beradi. Quyidagi 2.5-rasmda mayda dispersli plastinkasimon perlit strukturasi 
ko‘rsatilgan. 
a) b)