Учебное пособие для вузов. Т.: Тфи, 2019. с. A. S. Djuraev- doctor of Economics, Professor of the Department of «Taxes and Taxation»

3. Soliq ma‟murchiligidagi mavjud muammolar va uni bartaraf etish 
yo‟llari. 
Mamlakat iqtisodiyotini uzoq muddatli rivojlantirish borasida keng ko‗lamli 
islohotlar amalga oshirilayotgan sharoitda samarali soliqqa tortish tizimi va davlat 
soliq xizmati organlarining uyg‗unlashgan faoliyati alohida ahamiyat kasb etadi. 
soliq nazoratining eskirgan uslub va prinsiplariga asoslangan davlat soliq xizmati 
organlari faoliyatini tashkil etish mazkur organlar oldiga qo‗yilgan yangi 
vazifalarni hal qilish, jumladan, soliq solinadigan bazani kengaytirish va soliqlar 
yig‗iluvchanligining oshirilishini ta‘minlash imkonini bermaydi, o‗z yechimini 
topmagan sezilarli muammolarning mavjud. 
Soliq ma‘murchiligida uchraydigan muammolarni ko‘radigan bo‘lsak: 

Soliq 
organlari 
faolitiga 
zamonaviy 
axborot-kommunikatsiya 
texnologilarini joriy qilish holati soliq ma‘murchiligining shaffofligini, soliq solish 
masalalarida manfaatdor vazirlik va idoralar bilan hamkorlik qilish hamda nazorat 
samaradorligini, shuningdek davlat xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini 
ta‘minlanmayapti. 
Soliq to‘lovchilarning, eng avvalo, tadbirkorlik sub‘ektlarining ularga 
to‘g‗ridan-to‘g‗ri muloqotsiz xizmat ko‘rsatishni ta‘minlaydigan «soliq 

---

235
to‘lovchining shaxsiy kabineti»dan foydalanish manfaatdorligini oshirish bo‘yicha 
faol ish tashkil etilmagan; 

Soliq organlarining tashkiliy-shtat tuzilmasi soliq solish ob‘ektlarini 
to‘liq qamrab olish va soliq solinadigan bazani kengaytirish, shuningdek soliq va 
boshqa majburiy to‘lovlarni o‘z vaqtida yig‗ish uchun mavjud resurslarni safarbar 
qilish imkonini bermapti; 

Soliqqa oid huquqiy munosabatlarning ahvoli va rivojlanish 
tendensilarini tahlil qilish, soliq siyosatining o‘rta muddatli va istiqbolli 
yo‘nalishlarini ishlab chiqish, soliq solishning dolzarb muammolarini tadqiq etish, 
shuningdek byudjetga soliq tushumlarini ishonchli prognozlashtirish faoliyatini 
takomillashtirishni talab qilmoqda;

Soliq nazoratini tashkil qilish mexanizmlarining mukammal emasligi, 
shu jumladan soliq tekshiruvi ob‘ektlarining zarur tahlilsiz belgilanishi soliqqa oid 
huquqbuzarliklarni aniqlash va ularni barvaqt profilaktika qilish samaradorligini 
pasaytirmoqda; 

Soliq nizolarini sudgacha hal etish- soliq apellsisi instituti 
imkonitlaridan etarli darajada foydalanilmayotganligi soliq to‘lovchilarning sud 
organlariga murojaatlari ko‘payishiga olib kelmoqda;

Soliq solish tizimining murakkabligi va bir xil soliq solish bazasiga 
ega soliqlarning yetarli darajada unifikatsi qilinmaganligi, soliq qonunchiligining 
o‘zgaruvchanligi soliq to‘lovchilar tomonidan o‘z soliq majburitlarini to‘liq 
bajarish imkonini bermyapti;

Soliq organlarining Davlat byudjetiga tushumlar to‘liqligini 
ta‘minlash faoliti ustidan tashqi nazorat mexanizmlarining mavjud emasligi soliq 
solinadigan bazani kengaytirish, soliqlarning yig‗iluvchanligini oshirish va soliq 
to‘lovchilarni hisobga olish imkonini bermayapti;

Soliq to‘lovchilarning soliqlarni to‘lash bo‘yicha o‘z konstitutsiviy 
burchini ixtiyoriy bajarishini ta‘minlashga qaratilgan huquqiy madanitini oshirish 
yuzasidan, ayniqsa, joylarda amalga oshirilayotgan ishlarni takomillashtirish talab 
etiladi;

---

236

Bozorlar va savdo komplekslari faoliti ustidan samarali soliq nazorati 
o‘rnatilmaganligi mahalliy byudjetlarni to‘ldirish uchun mavjud rezervlarni to‘liq 
safarbar qilish, shuningdek naqd pul mablag‗larining kafolatli qaytishini 
ta‘minlanmayapti;
Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni yig‗ish ko‘rsatkichlarini yaxishilash, 
korrupsiya ko‘rinishlarini profilaktika qilish, shuningdek soliq organlarida 
xizmat qilishga halol va yuqori malakali kadrlarni jalb etish maqsadida davlat 
soliq xizmati organlari xodimlarini moddiy rag‗batlantirish mexanizmlarini 
takomillashtirish talab etiladi.
38
Quyidagi muammolardan kelib chiqib hozirda tegishlicha choralar ko‘rilmoqda 
xususan 
Prezidentimizning 
5116-sonli 
farmonlariga 
asosan 
soliq 
ma‘murchiligini takomillashtirishning muhim yo‘nalishlari belgilab berildi. 
Unga ko‘ra: 

Soliq ma‘murichiligi jarayoniga zamonaviy axborot-kommunikatsiya 
texnologilari va ilg‗or avtomatlashtirilgan tahlil uslublarini keng joriy etish, soliq 
to‘lovchilarga, eng avvalo, tadbirkorlik sub‘ektlariga to‘g‗ridan-to‘g‗ri muloqotsiz 
elektron xizmat ko‘rsatishga to‘liq o‘tish; 

Soliq solish ob‘ektlari va soliq solinadigan bazaning o‘z vaqtida 
hamda ishonchli hisobga olinishini ta‘minlash, vakolatli organlar va tashkilotlar 
mansabdor shaxslarining soliq solish masalalari bilan bog‗liq bo‘lgan ishonchli 
axborotni o‘z muddatida taqdim etish bo‘yicha mas‘uliyatini kuchaytirish; 

Soliq majburiyatlarini bajarishda soliq to‘lovchilarga har tomonlama 
ko‘maklashish, soliqqa oid huquqbuzarliklar profilaktikasining ta‘sirchan 
mexanizmlarini ishlab chiqish va soliq to‘lovchilarning huquqiy madaniyatini 
oshirish, soliq nazoratini amalga oshirishning zamonaviy uslublarini joriy etish; 

Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar dinamikasi va hududlarning soliq 
salohiyatini tizimli tahlil qilish orqali soliq solish ob‘ektlarini to‘liq qamrab olishni 
38
O‘zbekiston Respublikasi PrezidentiShavkat Mirziyoyevning ―Soliq ma‘muriyatchiligini tubdan takomillashtirish, 
soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning yig‗iluvchanligini oshirish chora-tadbirlari to‘g‗risida
”
gi 30.03.2018 dagi 
5116- sonli farmoni.

---

237
ta‘minlash va soliq solinadigan bazani kengaytirish bo‘yicha samarali chora-
tadbirlarni amalga oshirish; 

Faoliyat ko‘rsatmayotgan korxonalarning faoliyatini tiklashga har 
tomonlama ko‘maklashish, past rentabelli va zarar ko‘rib ishlayotgan 
korxonalarning moliviy ahvolini sog‗lomlashtirish, o‘zaro hisob-kitoblar 
mexanizmlarini mustahkamlash, soliq qarzi oshishiga yo‘l qo‘ymaslik orqali soliq 
solinadigan bazani kengaytirish; 

Soliq solish masalalarida, shu jumladan respublika va mahalliy 
byudjetlar daromadlarini oshirishning qo‘shimcha zaxiralarini aniqlash orqali 
moliya organlari, manfaatdor vazirlik va idoralar, shuningdek mahalliy davlat 
hokimiyati organlari bilan hamkorlikni yanada kengaytirish; 

Kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo‘yish, soliq organlarini ma‘naviy-
axloqiy jihatdan yuqori malakali xodimlar bilan to‘ldirish bo‘yicha tizimli ishlarni 
amalga oshirish, shuningdek xodimlar o‘rtasida huquqbuzarliklar profilaktikasini 
ta‘minlash va ular uchun xizmatni o‘tashning munosib shart-sharoitlarini ratish 
Soliq mamurchiligi samaradorligini va soliq organlarining soliq qarzlarini 
tartibga solish va undirish yuzasidan ishlari sifatini oshirish - soliq og‗irligini 
oshirmasdan byudjet daromadlarini ko‘paytirishning muxim omili sifatida 
qaralayotir. Shu munosabat bilan soliq qarzlarini tartibga solish masalalari o‘z 
echimini bir tomondan, soliq organlarining nazorat va servis funksilari, boshqa 
tomondan esa, xo‘jalik sub‘ektlari ijtimoiy-iqtisodiy funksilari balansini 
ta‘minlashga qaratilgan kompleks yondoshuvda topishi mumkin. 
Xo‘jalik sub‘ektlarining soliqdan qarzlarining mavjudligi O‘zbekiston 
Respublikasi byudjet tizimi va uning xududlari moliviy imkoniyatlarini cheklovchi 
muhim omillardan biri sifatida izohlanishi mumkin. 
Hozirgi sharoitda soliq organlari oldiga soliq qarzlarining o‘sishiga yo‘l 
qo‘ymaslik va uni undirish va tartibga solishning turli samarali usullarini qidirib 
topish vazifasi qo‘yilgan. 
Qonun bilan amaldagi Soliq Kodeksining 15 ta moddasiga o‘zgartirish va 
qo‘shimchalar qilindi hamda unga 7 ta yangi modda kiritildi. Xususan, Kodeks 

---

238
halol soliq to‘lovchilarga soliq solishga doir joriy masalalarni hal qilishda har 
tomonlama ko‘mak berish orqali ular va soliq organlari o‘rtasida kengaytirilgan 
axborot almashinuvini nazarda tutadigan soliq monitoringi joriy etilishini belgilab 
beruvchi yangi ―Soliq monitoringi‖ bobi bilan to‘ldirildi. Natijada, soliq 
to‘lovchilar tomonidan soliq majburiyatlarini bajarishda yo‘l qo‘yilishi mumkin 
bo‘lgan xato va kamchiliklarning oldini olish, soliq mamurchiligi bilan bog‗liq 
munozarali masalalarni tezda hal qilish, pen va jarimalar yozilishi natijasida 
moliviy ahvolning yomonlashuviga olib keladigan vazitlarni bartaraf etish 
imkoniyati yaratildi. 
Soliq kodeksining 54, 55 va 354-moddalariga vaqtinchalik moliviy 
qiyinchiliklarga uchragan halol soliq to‘lovchi - xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarga 
soliq ta‘tillarini berish tartibini belgilovchi o‘zgartishlar kiritildi. 
Soliq amaliyoti va qonunchilikidagi ushbu o‘zgarishlar mamlakatimiz soliq 
tizimi taraqqiyotidagi mutlaqo yangi davrni asoslashga xizmat qiladi. 
Ushbu tadbirlarga qaramay soliq qonunchiligi va amaliyotida hal qilinishi 
lozim bo‘lgan nazariy-uslubiy muammolarning mavjudligi O‘zbekiston 
Respublikasi soliq tizimini isloh qilish zarurligini ko‘rsatmoqda. Xususan quyidagi 

---

239
ko‘rishimiz 
mumkin.