Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi
6
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Yer sayyorasining g‘arbiy (yuqorida) va sharqiy (pastda) yarim
sharlari
Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi
7
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Yerning fizik parametrlari.
Ekvatorial radiusi : R
ekv
= 6378.16 km
Qutbiy radiusi: R
qutb
= 6356.777 km
O‘rtacha radius: R
o‘rt
= 6371.032 km
Ekvator aylanasi uzunligi: c
ekvator
= 40075.696 km
Meridian aylanasining uzunligi: c
meridian
= 40008 km
Yuzasi: S = 5.10∙10
8
km
2
Quruqlik qismi yuzasi: S
qururqlik
= 1.49∙10
8
km
2
, umumiy yuzaning 29% qismi.
Suv bilan qoplangan qismi yuzasi: S
suv
= 3.61∙10
8
km
2
, umumiy yuzaning 71% qismi.
Yerning hajmi: V = 1.083∙10
12
km
3
Yerning massasi : m = 5.976∙10
24
kg
Yer massasining Quyosh massasiga nisbati: 1:332958
Yerning o‘rtacha zichligi: ρ = 5518 kg/m
3
Yer qobig‘ining
o‘rtacha zichligi: ρ
qobiq
=2800 kg/m
3
Yer markazidagi zichligi: ≈12500 kg/m
3
Yer aylanishining burchak tezligi: 7.292∙10
−5
rad/soniya
Ekvator nuqtasidagi burchak tezlik
1
: 465.1 metr/soniya
Ekvatordagi erkin tushish tezlanishi (dengiz sathida): 9.78049 metr/soniya
2
Qutblardagi erkin tushish tezlanishi (dengiz sathida): 9.83235 metr/soniya
2
Yerning o‘z o‘qi atrofida to‘liq aylanib chiqishi muddati: 23 soat, 56 daqiqa, 4.09 soniya.
Yerning o‘z orbitasi bo‘ylab Quyosh atrofida to‘liq aylanib chiqishi muddati: 365 kun, 6 soat,
8 daqiqa, 38.4 soniya.
Yerga tushadigan quyosh nurlarining quvvati: ≈2∙10
14
kVt
Yer markazidagi bosim: ≈353 GPa (3.6∙10
6
kgk/sm
2
)
Yerdagi:
suv massasi:
1.4∙10
21
kg
atmosfera massasi:
5.16∙10
18
kg
yer qobig‘i massasi:
28.5∙10
21
kg
yer mantiyasi massasi:
4913∙10
21
kg
yer yadrosi massasi:
1934∙10
21
kg
Yerning taxminiy yoshi:
≈ 4.5∙10
9
(4.5 milliard) yil
Yer elippsoidining yassiligi:
1/298.25
Yer tevarak-atrofi va koinot quyi chegarasi: yer sirtidan 60 – 65 km balandlikda
Yer tevarak-atrofi va koinot yuqori chegarasi: yer sirtidan 930000
*
km balandlikda.
Quruqlikning Okean sathiga nisbatan o‘rtacha balandligi:
h
o‘rt
=875 metr.
Okeanlarning o‘rtacha chuqurligi:
h
o‘rt
=3.9 kilometr
Okean sathiga nisbatan eng yuqori balandlik:
Jomolungma (Everest) cho‘qqisi: h=8848 metr.
Okeanning eng chuqur botig‘i chuqurligi:
Marianna botig‘i (Tinch okeani): h=11022 metr.
1
Yerning turli nuqtalaridagi burchak tezligi turlicha bo‘lib, u joyning geografik kengligiga bog‘liq. Muayyan joy uchun burchak
tezligi
ω=465.1
∙
cos φ (metr/soniya)
formula orqali hisoblash mumkin.
*
Bu balandlik yer shari tevarak
atrofining kosmik chegarasini, ya’ni yerning tortish kuchi ta’sir
qilish sferasining maydon
chegarasini belgilaydi. Bu hudud chegaralarida yerning gravitatsiya maydoning ta’siri quyosh va boshqa sayyoralar gravitatsiya
maydonlarining ta’siriga nisbatan hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi.