Yalpi ishchi kuchi va uning bandligi va ishsizlik

---

Аbu Аli ibn Sino nоmidаgi 
 
Buxоrо dаvlаt tibbiyot institutining 
 
“Ijtimоiy fanlаr” kаfеdrаsi 
 
 
 
IQTISODIYOT NАZАRIYASI FANIDAN 
 
 
“
YALPI ISHCHI KUCHI VA UNING BANDLIGI VA ISHSIZLIK
”
 
MАVZUSIDА 
 
 
 
 
 
 
 
Bаjаrdi:
АBDULХАKIMОV SHЕRZОD

 
Теkshirdi: Katta O’qituvchi SH. J. Ravshanova 
 
 
 
 
 
 
 
Buxoro-2011 

---

MАVZU:
YALPI ISHCHI KUCHI VA UNING BANDLIGI VA 
ISHSIZLIK.

 
 
 
 
Reja: 
1.
Ishchi kuchini takror hosil qilish va uning xususiyatlari 
2.
Ishsizlik va uning turlari. Ishsizlik darajasini aniqlash 
3.
O’zbekistonda bandlik muammosi va ishsizlarni ijtimoiy himoyalash 

---

Jamiyatning yalpi milliy mahsuloti hisobiga ishlab chiqarish-ning moddiy 
ashyoviy omillarigina emas, balki shaxsiy omili — ishchi kuchi, jamiyatning 
asosiy ishlab chiqaruvchi kuchi ham takror hosil etiladi va sifat jixatdan ancha 
yuqori darajada takror yuzaga chiqariladi. 
Ishchi kuchini takror hosil qilish insonning jismoniy kuchlari va aqliy 
qobiliyatlarini uzluksiz qayta tiklab va ta'minlab turish, yangi ishchi avlodini 
tanyorlash ularning mehnat malakasini muttasil yangilab va oshirib borish, 
umumiy bilim va kasbiy darajasining o’sishini ta'minlash demakdir. Ishchi kuchini 
takror yaratish xodimlarni ishlab chiqarishga jalb etishni, tarmoqlar, kor-
xonalar, regionalar o’rtasida mehnat resurslarini taqsimlash va qayta taqsimlashni, 
ularning xodimlarga bo’lgan ehtiyojlari qon-dirilishini va ayni paytda ishchi 
kuchining ish bilan to’la va samarali band bo’lishini ta'minlaydigan ijtimoiy-
iqtisodiy mexanizmini yaratishni ham o’z ichiga oladi. 
Ishchi kuchini takror hosil qilish, ayniqsa, yangi ishchi kuchi avlodini 
tayyorlash nisbatan mustaqil iqtisodiy va ijtimoiy muammo bo’lib, bu — aholining 
tabiiy o’sishi bilan bog’liq harakatlar shaklida namoyon bo’ladi. Shu sababli 
ishchi kuchini takror hosil qilishning asosini aholining tabiiy ko’payishi tashkil 
qiladi. 
Ishchi kuchi resurslarining soni va sifati mamlakat aholisining soni bilangina 
emas, shu bilan birga jinsi va yoshi jihatidan tarkibi bilan ham belgilanadi. Bular 
esa o’z navbatida aholining tabiiy o’sishiga bog’liq bo’ladi. 
Respublikada ishchi kuchi resurslarining o’rtacha yillik soni 2000 yilda 12,6 
mln. kishini tashkil qilgan, bu mamlakat aholi-sining51,l foiziga tengdir. 
Iqtisodiyotda band bo’lgan aholining o’rtacha yillik soni 9,0 mln. kishiga yaqin 
bo’lib, ishchi kuchi resurslari tarkibida 71,3 foizni tashkil qiladi. 
Respublikada aholining tabiiy harakatlanishi, 1991-2000 yy. (100° kishi 
hisobiga)l. 
Aholining tabiiy, o’sishi uni takror ishlab chiqarish xususiyati ko’pgina 
holatlar bilan mamlakatning industrial taraqqiyoti va urbanizastiya darajasi, 
ijtimoiy shart-sharoitlar, madaniyat va maishiy turmush an'analari, aniqtarixiy 
omillar bilan belgilanadi. 
Ular jumlasiga demografiya omilini hisobga olgan holda uyjoy sharoitlarini 
yaxshilash, bolalarga nafaqalar berish, bolalar muassasalari bilan ta'minlash, 
homiladorlik va bola tug’ilgandan keyingi ta'tillarni uzaytirish, oilani 
mustahkamlash, shuningdek, jamoada ma'naviy muhitni yaxshilash kiradi. 
Ishchi kuchini takror hosil qilish, ularning to’la va samarali ish bilan band 
bo’lish muammosini ham o’z ichiga oladi. Ish bilan to’la band bo’lishni mutlaq 
ma'noda tushunmaslik kerak. Birinchidan, ishsizlikning ma'lum darajasi 
iqtisodiyot uchun me'yordagi xol hisoblanadi. Boshqa tomondan ish bilan to’la 
band bo’lish mehnatga layoqatli barcha kishilar, albatta, umumlashgan (davlat va 
ja-moa korxonalarida) ishlab chiqarishga jalb etilishi zararliginm anglatmaydi. 
Ularniig bir qismi o’zini oilada xizmat ko’rsatishga, bolalar tarbiyasiga, 
shuningdek, xususiy korxonalar va shaxsiy yordamchi xo’jalikda mehnat qilishga, 
yakkatartibdagi mehnat faoliyati bilan shug’ullanishga bag’ishlashi mumkin. 

---

Uchinchidan, ish bilan to’la band bo’lish uning samaradorligi bilan, mehnat 
resurslaridan royat oqilona foydalanish bilan qo’shib olib borilishi keraq 
Ish bilan samarali band bo’lish mehnat resurslaridan foydala-nishning 
intensiv turiga tayanmogi keraq. Bu vazifani xal qilish ish joylari miqstor va sifat 
jihatdan mavjud mehnat resurslari bilan muvozanatlashgan bo’lishini ta'minlashni, 
ishlab chiqarish hajmini o’stirib borishningta'sirchan choralarini yaratishni, ish 
bilan bandbo’lish sharoitlari va shakllarini xilma-xil qilishni taiab etadi. 
Fantexnika 
taraqqiyotining 
jadallashuvi 
va 
ishlab 
chiqarish-
ningmtensivlashuvi ishlab turgan korxonalardan ish kuchini bo’shatib olish va uni 
qayta taqsimlash mexanizmiga, ishchi kuchini ishga joylashtirish, qayta o’qitish va 
kasb tanlashi tizimiga ta'sir ko’rsatadi. Mulkchilikning turli shakllari rivojlangan 
bozor iqtisodiyoti ishchi kuchi resurslarida yanada samaraliyroq foydalanishga 
sharoit yaratadi, ularni kam samarali sohalardan bo’shatib kadrlarga ehtiyoji 
bo’lgan. Yuqori samarali tarmoqlar va korxonalarga qayta taqsimlaydi. 
Mehnatga layoqatli bo’lib, ishlashni xoxlagan, lekin ish bilan 
ta'minlanmaganlar ishsizlar deyiladi. Namoyon bo’lish xususiyati va vujudga 
kelish sabablariga ko’ra ishsizlik frikstion, tarkibiy, siklik, ixtiyoriy, institutstional, 
texnologik, regnonal, yashirin va turli turlarga bo’linadi.
Frikstion ishsizlarga ish joyini o’zgartirish zaruriyati tufayli, yangi yashash 
joyga ko’chib o’tishi natijasida ishdan bo’shab qolib, ish izlayotgan va 
vaqtinchalik mavsumiy ishini yo’qotgan ishsizlar kiradi. Frikstion ishsizlik 
tarkibiy ishsizlik deb nomlanuvchi ikkinchi kategoriyaga osonlik bilan o’tadi. Vaqt 
o’tishi bilan iste'-molchilik talabi va texnologiya tarkibida muhim o’zgarishlar ro’y 
beradi, bu o’z navbatida ishchi kuchiga bo’lgan umumiy talab tarki-bini 
o’zgartiradi. Bunday o’zgarish natijasida kasblarning ayrim turlariga talab 
kamayadi yoki umuman talab bo’lmaydi. Oldin mavjud bo’lmagan boshqa yangi 
kasblarga talab ortadi. Ishchilar bunga tez moslasha olmasligi va uning tarkibi ish 
joylarining yangi tarkibiga to’liq javob bermasligi sababli tarkibiy ishsizlik kelib 
chiqadi. 
Shunday qilib, tarkibiy ishsizlikni iste'molchilik talabi va texnologiyadagi 
o’zgarishlar tufayli iqtisodiyot tarmog’ida ro’y beradigan tarkibiy siljishlar keltirib 
chiqaradi. Frikstion va tarkibiy ishsizlik ishsizlikning ob'ektiv muqarrar darajasini 
tashkil qiladi. Siklik ishsizlik— iqtisodiy siklning inqiroz fazasi bilan bog’liq 
bo’lib, ishsizlikning xaqiqiy darajasi tabiiy darajadan farq qilishini ko’rsatadi. 
Ishsizlikningbu turi majburiy ishsizlik hisoblanadi va siklning yuksalish fazasida 
mavjud bo’lmaydi. 
Ixtiyoriy ishsizlik — tabiiy ishsizlik turi bo’lib, bunda meh-natga layoqatli 
kishilarning mehnat faoliyatidan o’z xoxishi bo’yicha chetlashgan, ya’ni ishlashni 
xoxlamaydigan qismi tushuniladi. 
Institustional (muassasaviy) ishsizlik qam tabiiy ishsizlik-ning navbatdagi 
turi hisoblanadi. Ishsizlik bu turini ishchi kuchi bozori infratuzilmasi amal qilishi 
hamda shu bozorda talab va taklifni o’zgartiruvchi omillar keltirib chiqaradi. 
Texnologik va hududiy ishsizlik majburiy ishsizlikturlari hisoblanadi. 
Texnologik ishsizlik ishlab chiqarishning amal qilishida texnologik usullar 
bir-birining o’rniga kirib kelishi bilan birga boradi. Ularning ichida asosiylari 

---

mexanizastiya, avtomatlashtirish, robotlashtirish va informastion texnologiyani 
qo’llash hisoblanadi. 
Hududiy ishsizlik tarixiy, demografik, madaniy, milliy va ijtimoiy — 
psixologik xususiyatdagi bir qator kompleks omillarbilan bog’liq. 
Yashirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish xaftasi davomida to’liq band 
bo’lmaslik xos. U o’z ichiga ishchi kuchining ishlarning to’liq hajmini 
bajarmaydigan bir qismini oladi. 
Turg’un ishsizlik mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo’qotgan, 
ishsizlik bo’yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo’lgan va faol mehnat 
faoliyatiga hech qanday qiziqishi bo’lmagan qismini qamrab oladi. 
«To’liqbandlilik» tushunchasi iqtisodiyotda ishsizlikning mutlaq mavjud 
bo’lmasligini bildirmaydi. Iqtisodchilar frikstion va tarkibiy ishsizlikning 
bo’lishini tabiiy deb hisoblaydi, shu sababli «to’liqbandlilik» ishchi kuchining 
yuqori foizdan kamini tashkil qiluvchi miqdor sifatida aniqlanadi. Aniqroq 
aytganda, to’liqbandlilik sharoitida ishsizlik darajasi frikstion va tarkibiy ishsizlar 
soniga teng bo’ladi. Siklik ishsizlik nolga teng bo’lganda to’liq bandlilik 
sharoitidagi ishsizlik darajasiga ershiladi. «To’liqbandlilik» sharoitidagi ishsizlik 
darajasi ishsizlikning shu davr uchun «tabiiy darajasi» deb ham ataladi. Ish-
sizlikning «tabiiy darajasi» bilan bog’liq bo’lgan milliy ishlab chiqarishning real 
hajmi iqtisodiyotning ishlab chiqarish saloxiyatini ko’rsatadi. 
Ishsizlikning «tabiiy darajasi» ishchi kuchi bozori muvozanatiga erishganda, 
ya’ni ish izlovchilar soni bo’sh ish o’rinlari soniga teng kelganda vujudga keladi. 
Ishsizlikning tabiiy darajasi qandaydir darajada iqtisodiy jixatdan maqbu1 
hisoblanadi. Chunki «frikstion» ishsizlarga mos keluvchi ish o’rinlarini topish, 
«Tarkibiy ishsizlarga» ham yangi kasbni o’zlashtirish yoki yangi yashash joyida 
ish topish uchun ma'lum vaqt kerak bo’ladi. 
Ishsizlikning «tabiiy darajasi» tushunchasi ma'lum bir aniqliklar kiritishni 
talab qiladi. 
Birinchidan, bu tushuncha iqtisodiyot har doim ishsizlikni «tabiiy 
darajasi»da amal qilishi va shu orqali o’zining ishlab chiqarish imkoniyatini 
ro’yobga chiqarishini bildirmaydi. Chunki, ko’pincha ishsizlik darajasi «tabiiy 
daraja»dan ortiq, ayrim hollarda undan past ham bo’lishi mumkin. (Ish vaqgidan 
ortiqcha ishlash va o’rindoshlik ishlarida band bo’lish natijasida). 
Ikkinchidan, ishsizlikning tabiiy darajasi o’z-o’zicha doimiy miqdor 
hisoblanishi shart emas, u tartibiy o’zgarishlar (qonunlar va jamiyat urf-
odatlaridagi o’zgarishlar) oqibatida o’zgarib turishi mumkin. Masalan, 60-yillarda 
frikstion va tarkibiy ishsizlarning muqarrar darajasi ishchi kuchining 4 foiz ni 
tashkil qildi, deb hisoblangan. Boshqacha aytganda, ishchi kuchining 96 foiz band 
bo’lganda to’liq bandlilikga erishilishi tan olingan. Hozirgi davrda iqtisodchilar 
ishsizlikning «tabiiy darajasi» taxminan 5-6 foizga teng deb hisoblaydi. 
Ishsizlik darajasi ishsizlar sonining ishchi kuchi umumiy soniga foizida 
nisbatidir. 
Ishsizlar soni 
Ishsizlik darajasi =----------------------x 100 
Ishchi kuchi soni 

---

«Ishchi kuchi»ga mehnat qobilyatiga ega bo’lgan, ya’ni ishlay oladigan va 
ishlashni xohlagan barcha kishilar kiradi. Ishchi kuchi — ishlovchilar va faol ish 
izlovchilardan iboratbo’ladi. Boshqacha aytganda, band bo’lganlar va ishsizlar 
ishchi kuchimipg umumiy sonini tashkil qiladi. Hozirgi paytda G’arbdan kirib 
kelgan tartib bo’yi-cha ishsizlarga ish bilan band bo’lmagan va faol ish izlayotgan 
hamda bu haqdategishli xizmat muassasalariga (mehnat birjalariga) bildirgan 
kishilar kiradi. Mehnat qilishgalayoqatli bo’lib, ishlashni xoxlamagan va ishlashga 
harakat qilmaganlar ishsizlar tarkibiga kirmaydi. Lekin ishsizlar sonini 
hisoblashning bu usulini mutlaq ma'noda, to’gri va xaqiqatga yaqin deb bo’lmaydi. 
Chunki o’zbek xalqining avvallo, qishloq joylarda yashovchi aholining mintaliteti 
ularning doimiy ish joyiga ega bo’lmagan qismi (asosan yoshlar va xotin-qizlar) 
ning ishlashni xoxlasada har doim ham «ishsizlar» sifatida bandlik xizmati 
muassasalaridan ro’yxatdan o’tishiga moyillik bermaydi. Mazkur holatlarni 
qisobga olmasdan aniqlangan ishsizlar soni aldamchi tasavvur hosil qiladi va 
ishsizlikning xaqiqiy darajasiini to’gri ko’rsatmaydi. Bu pirovard natijada 
qo’shimcha ish joylarini tashkil qilish va ishsizlikni bartaraf qilishning boshqa 
chora-tadbirlarini ishlab chiqishga xalaqit beradi. 
2000 yilda Respublika bandlik xizmati muassasalariga ishga joylashtirmsh 
bo’yicha 421,4 ming kishi murojaat qilgan bo’lsa, shu yili «Bandlik» dasturini 
bajarish doirasida 443,9 ming yangi ishchi o’rinlari vujudga keltirilgan. 
Ishsizlik darajasini baholash bilan birga uning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini 
ham hisobga olish zarur bo’ladi. Chunki ishsizlikning o’zi haddan tashqari yuqori 
darajasi bilan katta iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarni keltirib chiqaradi. 
Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari ishlab chiqarilmagan mahsulot bilan 
taqqoslanib baxrlanadi. Iqtisodiyot ishlashni xoxlagan va ishlay oladigan barcha 
uchun etarli miqdorda ish joylariii yaratish xrlatiga ega bo’lmasa, tovar ishlab 
chiqarish potenstial imkoniyatining bir qismi yo’qotiladi. 
Iqtisodiy adabiyotlarda bu yo’qotish yalpi milliy mahsulot (YaMM) 
hajmining orqada qolishi sifatida aniqlanadi hamda u xaqiqiy YaMMning 
potenstial YaMMdan kam bo’lgan hajmi sifatm-da ko’rinadi. Ishsizlik darajasi 
qanchalik Yuqori bo’lsa, YaMM hajmining orqada qolishi shunchalik kattabo’ladi. 
Makroiqtisodiyot sohasidagi taniqli tadqiqotchi A. Ouken ishsizlik darajasi 
va YaMM hajmining orqada qolishi o’rtasidagi nisbatini matematik ifodalab 
beradi. Bu nisbat Rarbda Ouken qonuii sifatida tanilgan bo’lib, agar ishsizlikning 
xaqiqiy darajasi uningtabiiy darajasidan bir foizga ortiqbo’lsa, YaMM hajmi-ning 
orqada qolishi 2,5 foizni tashkil qilishini ko’rsatadi. 1:2,5 yoki 2:5 bo’lgan bu 
kmsbat, ishsizlikning har qanday darajasi bi-lan bog’liq ravishda mahsulotning 
mutloq yo’qotilish hajmini hisoblash imkonini beradi. Masalan, faraz qilamiz, 
1999 yil ishsizlik darajasi 7,5 foizga etgan yoki ko’zda tutilgan 4 foizli tabiiy 
darjadan 3,5 foiz yuqori bo’lgan. Bu 3,5 foizni Ouken koeffistientiga (2,5) 
ko’paytirib, shu yili YaMM hajmining orqada qoli-shi 8,75 foizni tashkil qilishini 
aniqpaymiz. Boshqacha aytganda, agar 1999 yil to’liq bandlilik sharoitida 
ishsizlikning tabiiy darajasi ta'minlanganda, YaMM haqiqiy darajasidan 8,75 
foizga ko’paygan bo’lur edi. Agar 1999 yil nominal YaMM 330 mlrd. so’m 

---

bo’lgan deb faraz qilsak, ishsizlikning tabiiy darjasiga erishilmaganligi sababli 
iqtisodiyot 29 mlrd. so’mlik (330-8,75) mahsulotni yo’qotgan bo’ladi. 
Ayrim hollarda milliy maqsulotning haqiqiy hajmi potenstial hajmidan ortib 
ketishi ham mumkin. Bunday hol ishsizlik darajasi tabiiy darajadan ham past 
bo’lgan davrlarda ro’y beradi. Ishlab chiqarishga ishchilarning qo’shimcha 
smenalarini jalb qilish, kapital uskunalardan o’matilgan me'yordan yuqori darajada 
foyda-lanish, ish vaqtidan ortiqcha ishlash va o’rindosh ishlarda band bo’lish 
kabilar buning asosiy sabablaridir. 
Ishsizlik — bu nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy oqibat-larga ham ega bo’ladi. 
Turgunlik (depressiya) fazasi ishchi kuchi-ning faoliyatsizligiga sabab bo’ladi, 
faoliyatsizlik esa malaka-ning yo’qolishiga qamda ijtimoiy va siyosiy 
tartibsizliklarga olib keladi. 
O’zbekistonda bandlik muammosi va ishsizlarni ijtimoiy himoyalash 
Bozor munosabatlariga o’tish davrida davlatning ijtimoiy siyosatni faqat 
odamlarning manfaatlarini ishonchli ravishda himoya qilishdangina iborat 
bo’lmasdan, balki mehnatga yaroqli aholining ish bilan bandligini ta'minlashni 
ham o’z ichiga oladi. Ayniqsa, aholining o’sishi yuqori sur'atlar bilan borayotgan 
va o’ziga xos aholi tarkibiga ega bo’lgan bizning Respublikada ish bilan bandlik 
masalasi eng muhim muammolardan biri hisoblanadi. Iqtisodiy islohotlar davrida 
ushbu masalani hal etish uchun Respublikada bir qator tadbirlarni amalga oshirish 
rejalashtirilgan. 
Biriichidan, keng faoliyatturlari, shuningdek, yakka tartibdagi tadbirkorlikni 
kengaytirish uchun sharoit yaratmsh. Birinchi navbatda qishloqxo’jalik xom 
ashyosini qayta ishlash, xalq iste'mol mollarini, mahalliy xom ashyodan qurilish 
materiallari tayyorlovchi xususiy kichik korxonalarni faol rivojlantirishni rag’bat-
lantirish. 
Prezidentimiz I.A. Karimov ta'kidlab o’tganlaridek, «...kichik, o’rta va 
xususiy tadbirkorlikning yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishda nafaqat hal 
qiluvchi mavqe egallashi, ayni vaqtda uning aholi farovonligi va daromadlari 
ortishida, ishsizlik muammosini yechishda ham muhim omilga aylanishiga 
erishmogimiz lozim». 
Respublikada bu sohada ko’rilgan chora-tadbirlar natijasida xozirgi kunda 
xususiy tadbirkorlar soni 3,5 mln. dan ortiq kishini tashkil qiladi. Ish bilan band 
bo’lganlarning umumiy sonida kichik va o’rta biznesda mashrul bo’lganlar ulushi 
46,7 foizga teng bo’lib, ularning 1,8 foizi o’rta, 5,8 foizi kichik va 39,1 foizi 
xususiy korxonalar qissasiga to’rri kelgan. 2000 yilda Respublikada o’rta va kichik 
biznes korxonalari yalpi ichki maxsulotning 31,0 va sanoat mahsulotlari hajmining 
11,3 foizini ishlab chiqargan. Ularning ulushi qurilish ishlarida 37,0 foizni, 
chakana savdo aylanmasida 45,9 foizni va aholiga pulli xizmat ko’rsatishda 37,9 
foizni tashkil qilgan. 
Respublikada davlattomonidan kichik va o’rta biznesni rivojlantirish 
bo’yicha ishlab chiqilgan dasturlarning amalga oshirilishi natijasida 2005 yilgacha 
bo’lgan davr davomida qo’shimcha 1215 ming kishini ish faoliyatiga jalb qilish 
ko’zda tutilgan. 

---

Agar 1999 yilda kichik va o’rta biznesda band bo’lganlar sonining 5,2 foiz 
ortishi aholi real daromadlari qo’shimcha o’sishining 1/5 qismidan ko’prog’ini 
(23,2%) ta'minlagan bo’lsa, 2005 yilda bu sohada bandbo’lganlarsonini 1,2 mln. 
Kishiga oshirish, ular daromadlaridagi qo’shimcha o’sishning teng yarmini berishi 
mumkin. 
Ikkiichidan, xizmat sohasini rivojlantirish, aholiga ko’rsatiladigan ijtimoiy-
maishiy xizmat va ko'rinish bo’yicha xizmat turlarini ancha kengaytirish. Bunda 
ham qishloq joylarda xizmat sohasini rivojlantirishga ustunlik beriladi. 
Respublikada 2000 yilda aholiga pullik xizmat ko’rsatish hajmi 305,4 mlrd. 
so’mni tashkil qildi. Uning 43,7 foizi davlat va 56,3 foizi nodavlat 
mulkchilmgidagi korxonalar tomonidan amalga oshirildi. Xususiy korxonalar 
ulushiga ko’rsatilgan xizmatlarning 36,l foizi to’gri keladi. 
Qishloqjoylarda aholiga ko’rsatilgan pullik xizmatlarning salmog’i 21,0 
foizga teng bo’lib, ularning deyarli 85,0 foizi uy-joy va kommunal xo’jaligi, 
yo’lovchi transporti va maishiy xizmat sohalariga to’gri keladi. 
Uchinchidan, qishloqda keng tarmoqli ijtimoiy va ishlab chiqarish 
infratuzilmasini yaratib, shu orqali yangi ish joylarini ochish, yangi ishlab 
chiqarishlarni vujudga keltirish. 
Bu vazifalarni amalga oshirish uchun Respublikada qishloq ijtimoiy 
infratuzilmasini rivojlantirish dasturlarini amalga oshirish bo’yidia ishlar uzluksiz 
davom ettirilmoqsta. Xususan 2000 yilda qishloq joylarda 6971,7 ming kv.m 
xajmda uy-joylar, 17,0 ming o’quvchi o’rnili umumta'lim maktablari, 74,8 ming 
kv.m savdo ob'ektlari qurilib ishga tushirildi. 
To’rtinchidan, ishdan bo’shagan xodimlarni qayta tayyorlash va qayta 
o’qitishni tashkil etishni tubdan o’zgartirish. Bunda ishdan bo’shayotgan va 
ixtisosi bo’lmagan shaxslarga qisqa davrda, bozor iqtisodiyotiga hamda 
iqisodiyotning o’zgarib borayotgan tuzilishiga muvofiq keluvchi kasb-korni 
o’rgatishga e'tibor qaratish. Shu maqsadda maxsus maslahat va o’quv markazlari, 
biznes maktablarning keng tarmog’ini yanada rivojlantirish ko’zda tutiladi. 
Beshinchidan, vaqtincha ishga joylashtirish imkoni bo’lmagan mehnatga
aholini davlat tomonidan ishonchli ravishda ijtimoiy himoyalash. Bu siyosat 
ularning o’ta zarur ehtiyojlarini qondirish va kafolatli tirikchilik manbalariga ega 
bo’lishga qaratiladi. 
Axolining ish bilan bandligi muammosi ko’p qirrali bo’lib, u barcha 
odamlarga o’z qobiliyatlarini ishga solish, o’z extiyojlarini qondirish uchun 
dastlabki teng imkoniyatlarni ta'minlovchi davlat va bozor mexanizimini vujudga 
keltirish, ishchi kuchini unumli va samarali ish bilan band qilish, zarur xollarda 
ishchi kuchini iqtisodiyot tarmoqlari va sohalari o’rtasida qayta taqsimlash kabi 
masalalarni ham o’z ichiga oladi.