O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti o‘zbek tili va adabiyoti fakulteti

qora shisha 
(76), 
qora-qizil olov 
(54), 
qora 
dud 
(88), 
qora chiroq 
(91), 
qora ko‘z 
(141) birikmalarida ham xuddi shu o‘lchov 
saqlanib turadi. 
Bu kabi birikmalar ayrim o‘rinlarda o‘xshatish uchun asos bo‘lgan: 
Gitler 
ana shu quyoshni 
qora bulutday 
o‘ramoqchi 
(71), 
Ko‘kragiga avtomatlar osgan 
o‘lchovli odimlar otib, 
qora bulutdek 
masofani qamragan qalin fashist to‘lqini 
13
Mirzayev S.,Shermuhammedov S, Hozirgi zamon o`zbek adabiyoti tari xi. –Toshkent 1993-yil. 174-bet.

---

3 
kelmoqda 
(75), 
Endi u sirti qora tog‘day, ichi yop-yorug‘ va shovqinli zavodda 
ko‘k bluzali, yenglari shimirilgan, qalin jingalak sochlarini bosh orqasiga 
qora 
kalavaga o‘xshatib
o‘ragan qizni stanok oldia g‘ayrat bilan samimiyat bilan 
ishlayotgan holda ko‘radi
(197). 
Yuqoridagi singari misollardan yana shu narsa anglashiladiki, 
qora 
so‘zida 
hamma vaqt ham matnda lug‘atlarda nazarda tutilgan leksik ma’no-qoralikning eng 
to‘q ko‘rinishi nazarda tutilayotgan emas, nomlanishida ma’lum shartlilik mavjud 
bo‘layapti va shu yo‘l bilan ular aniqlovchisi bo‘lib kelayotgan so‘zlarning belgi 
xususiyati, ko‘rinishlari bo‘rttirilmoqda. Ularda subektiv munosabat ham seziladi: 
Uzoqda, dushman atrofida, 
qora,
 dudli tuproq – minoralari havoga ko‘tarildi
(49-
bet). 
Uzoqda 
qora 
tanklar paydo bo‘ldi 
(39). 
Qora 
tuproq uyumlari uchdi 
(79). 
Yana bir misol: 
Bombalar katta ochgan 
qora 
chuqurlar orasidagi bir yig‘im 
tuproq va ko‘l qarshisida bir bola bilan ayol boshlarin og‘ir egib ko‘tardi
(34-45). 
Bunda, nazarimizda. 
Qora 
so‘zi shunchaki tasvir vositasi emas. Unda mudhishlik, 
qo‘rqinch va urushga bo‘lgan nafrat kabi qo‘shimcha ma’nolar ham seziladi.
2. Ko‘chma
 
ma’noda, ko‘pincha metaforik birikma tarkibida epitet bo‘lib 
keladi. Mana bularning ayrim namunalari:
a) g‘ira-shira ko‘ringan sharpa, ko‘lanka ma’nosida: 
Fashistlar g‘azablanib 
bu