Tibbiy kimyo

---

TIBBIY KIMYO
Bioorganik kimyo

---

Mavzu: Geterohalqali 
birikmalar 
Bajardi: Boronboyev ixtiyor ,Toshnazarov Umidjon 
Teskshirdi : Xasanova Nilufar 

---

•
Reja: KIRISHASOSIY QISM1.GETEROHALQALI BIRIKMALAR 
HAQIDA TUSHUNCHA
•
2 BESH A'ZOLI BIR GETEROATOMLI AROMATIK 
GETEROHALQALI BIRIKMALAR 
•
3 FURAN VA TEOFEN 
•
XULOSA

---

---

Halqasida atomlaridan tashqari geteroatomlar ( n o s p se b si ) bo'lgan organik 
birikmalar geterohalqali birikmalar deyiladi.ular orasida tarkibida n o s atomlari 
tutgan geterosiklik birikmalar keng tarqalgan.bu atomlarning o'lchamlari c 
atomiga yaqin sp3 va sp2 gibridlanish holatlarida valent burchaklari ham 
uglerod atominikidan
• Tarkibida n o s tutgan geterotsiklik birikmalar alkaloidlar, vitaminlar, 
antibiotiklar, tabiiy bo'yoqlar, nuklein kislotalar, oqsil molekulalari tarkibiga 
kiradi. hozirda ma'lum bo'lgan tabiiy sintetik organik birikmalarning 2/3 qismi 
geterotsiklik birikmalarga to'g'ri keladi.masalan pirrol, furan, tiofen misol 
bo'ladi. 

---

•
• besh a'zoli bitta geteroatomli geterosiklik birikmalar: n, o, s, se atomlarining 
juft elektronlari delokallanngan konyugirlangan aromatik sistema hosil 
bo'lishida qatnashadi.masalan pirrol molekulasida barcha catomlari va azot 
sp2 gibridlangan.gibridlanmagan p-orbitalida elektron juftga ega sp2 
gibridlangan azoti pirrolazot atomi deyiladi.
•
Pirrol (pyrrole) xloroformga o'xshash hidli, rangsiz suyuqlik.suvda oz, spirt 
va efirda yaxshi eriydi, qaynash temp 130 c da, havoda oksidlanish tufayli 
tezda qoraydi. pirrol sanoatda furanga ammiak ta'sirida shuningdek 
toshko'mir smolasini fraktsiyalarga bo'lib haydash natijasida olinadi.

---

•
• pirrolidin halqasi tutgan nisbatan sodda tuzilishdagi gigrin alkaloidi janubiy 
amerikaning koka o'simligidan ajratilgan,uning kam miqdorlari umumiy 
doiradagi stimulator ta'sirga ega. • pirrolni qaytarish natijasida pirrolin va 
pirrolidin olinadi.

---

•
Tiofen, c4h4s - benzol hidli rangsiz suyuklik. suvda oz, uglevodorodlar va 
boshqa organik erituvchilarda yaxshi eriydi. t. aromatik birikmalarning 
xossalarini namoyon qiladi. oson galogenlanadi, sulfidlanadi va alkillanadi. t. 
asosida alifatik karbon kislotalar, oksikislotalar, yuqori spirtlar, ketonlar, 
atsetallar, oddiy efirlar, aminlar, aminospirtlar, turli aminokislotalar va 
laktamlar hamda yuqori sikloalifatik birikmalar olinadi. neft uglevodorodlari 
fraksiyasi, oltingugurt yoki uning oddiy birikmalari (so2 va h2s) t. olish uchun 
manba hisoblanadi. t.dan yuzlab birikmalar (biologik faol birikmalar, 
polimerlar uchun yordamchi moddalar, elementlarni asintezlangan 
reaksiyalari va h.k.) sintezlangan.

---

---

---

•
Furan, furfuran - geterotsiklik birikma; xloroform hidi keladigan rangeiz 
suyukdik. Furan ko'pgina organik birikmalarning ing boshlang'ichi 
hisoblanadi, bu birikmalardan aksariyatlarining amaliy ahamiyati katta, mas, 
furfurol, tetragidrofuran f., asosan, furfuroldan olinadi. f. tetragidrofuranni 
sintezlashda oraliq mahsulot hisoblanadi, u pirrol olishda ham ishlatiladi.

---

---

•
• xulosa 
•
• besh a'zoli getrotsiklik birikmalar qatoriga kiruvchi pirrolning nikel(ni) 
katalizator ishtirokida qaytarilishidan pirrolidin hosil bo'ladi. 
•
• pirrolidin ko'pgina alkaloidlar tarkibiga kiruvchi biologik faol moddadir.

---

•
ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT
•
THANK YOU FOR YOUR ATTENTION