Лойиха тахлил марузалар курси- 2009. doc

1.5.
Макроиқтисодий
 
назарияда
 
инвестицияларнинг
 
талқини
 
Макроиқтисодий
назарияда
инвестициялар
(
I
)
, 
уй
хўжаликларининг
истеъмол
харажатлари
(
C
)
, 
ҳукумат
харажатлари
(
G
)
ҳамда
соф
экспорт
харажатлари
(
Xn
)
билан
бирга
жами
харажатларни
(
жами
талаб
) 
ташкил
этади
ёки
унинг
бир
қисми
деб
қаралади
, 
яъни
:
Xn
G
I
C
YMM
+
+
+
=
Инвестиция
маблағларининг
асосий
манбаи
бўлиб
мамлакатдаги
уй
хўжаликлари
жамғармалари
(
Sp
)
ҳамда
ҳукумат
жамғармалари
(
Sg
)
ҳисобланади
. 
Sg
Sp
S
+
=
Очиқ
иқтисодиёт
шароитида
бунга
хорижга
чиқариладиган
мамлакат
ички
жамғармалари
билан
хориждан
инвестициялар
ва
кредитлар
кўринишида
кириб
келадиган
жамғармалар
ўртасидаги
фарқ
–(
Sxn
) 
ҳам
қўшилади
:
Sxn
Sg
Sp
S
+
+
=
Инвестициялар
ҳажмидаги
у
ёки
бу
манба
улуши
мамлакатнинг
иқтисодий
ривожланиш
даражасига
, 
мамлакатдаги
даромадлар
даражасига
, 
ижтимоий
тузилмага
, 
амалга
оширилаётган
иқтисодий
ислоҳотлар
, 
иқтисодий
сиёсат
стратегиясига
боғлиқ
. 
Маълумки
, 
миллий
иқтисодиётда
яратилган
ялпи
даромад
(
ЯММ
)
нинг
бир
қисми
турли
шаклларда
истеъмол
қилинади
, 
бир
қисми
эса
юқорида
кўрсатилган
шаклларда
жамғарилади
. 
Миллий
иқтисодиётга
қилинган
жами
инвестиция
харажатлари
билан
ялпи
жамғармалар
ўртасида
тенгликка
эришиш
, 
яъни
I 
=
S
айниятнинг
таъминланиши
макроиқтисодий
мувозанатга
эришишнинг
муҳим
шартларидан
биридир
. 
Бу
айниятга
ўз
-
ўзидан
эришилмайди
, 
чунки
уй
хўжаликлари
нафақат
сармоя
сифатида
фойдаланиш
мақсадида
, 
балки
кутилмаган
харажатлар
, 
қимматроқ
буюмлар
харид
қилиш
учун
ҳам
маблағ
жамғарадилар
, 
яъни
жамғармаларнинг
бир
қисми
инвестицияларга
келиб
қўшилмайди
. 
Бундай
вазиятда
ҳукумат
инвестиция
харажатларининг
бир
қисмини
ўз
зиммасига
олиши
ёки
хорижий
инвестицияларни
жалб
қилиш
орқали
юқоридаги
айниятни
таъминлаши
, 
бу
учун
эса
мамлакатда
қулай
инвестиция
муҳитини
яратиши
лозим
. 
Самарали
бюджет
-
солиқ
, 
пул
-
кредит
, 
валюта
ва
ташқи
савдо
сиёсати
, 
инвесторларга
яратилган
кафолатлар
ва
имтиёзлар
ҳамда
макроиқтисодий
барқарорлик
бу
муҳитни
белгиловчи
шартлардир
. 
Айниқса
, 
инфляция
суръатларининг
юқори
бўлиши
жамиятда
истеъмолга
чекланган
мойилликнинг
ортишига
, 
жамғармалар
ва
охир
-
оқибат
инвестициялар
ҳажмининг
пасайишига
олиб
келади
.
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

16 
Инвестицияга
кетган
харажатнинг
миқдори
икки
омилга
боғлиқ
: 
биринчиси
– 
соф
фойданинг
кутилаётган
меъёри
, 
қайсики
уни
тадбиркорлар
инвестицияга
кетган
харажатларидан
олишни
мўлжаллайди
; 
иккинчиси
– 
фоиз
ставкаси
ёки
тадбиркор
реал
капитални
сотиб
олишга
зарур
бўлган
пулга
эга
бўлиши
учун
тўлаши
лозим
бўлган
баҳо
. 
Агарда
, 
кутилаётган
фойда
меъёри
фоиз
ставкасидан
юқори
бўлса
, 
инвестициялаш
фойдали
ва
аксинча
, 
фоиз
ставкаси
кутилаётган
фойда
меъёридан
юқори
бўлса
, 
инвестициялаш
фойдали
бўлмай
қолади
. 
Инвестиция
харажатлари
фойда
келтиришини
аниқлашда
номинал
фоиз
ставкаси
эмас
, 
балки
реал
фоиз
ставкаси
ҳисобга
олинади
. 
Реал
фоиз
ставка
нархлар
даражасини
ўзгаришини
акс
эттириб
, 
номинал
ставкадан
инфляция
даражасини
айирмаси
кўринишида
аниқланади
. 
Масалан
, 
номинал
фоиз
ставкаси
12%
га
тенг
бўлса
, 
инфляция
даражаси
йилига
8% 
ташкил
этса
, 
унда
реал
фоиз
ставкаси
4% 
ни
(12%-8%) 
ташкил
этади
. 
Агарда
, 
бу
миқдор
кутилаётган
соф
фойда
меъёридан
паст
бўлса
, 
инвестиция
харажатлари
ўсиб
боради
. 
Инвестиция
талабининг
эгри
чизиғи
 
исталган
инвестиция
ҳажми
(I) 
ва
реал
фоиз
ставкаси
миқдори
(r) 
ўртасидаги
боғлиқликни
ўрнатади
. 
Реал
фоиз
ставкаси
, 
яъни
пул
капиталини
қарзга
олиш
баҳоси
қанчалик
юқори
бўлса
, 
инвестициялашни
ҳоҳловчилар
шунча
кам
бўлади
ва
аксинча
реал
фоиз
ставкаси
қанчалик
паст
бўлса
, 
фойда
келтирадиган
инвестиция
лойиҳалари
шунча
кўп
бўлади
. 
Шунинг
учун
ҳам
инвестиция
функцияси
графиги
қуйига
қараб
оғма
бўлади
(1-
чизма
). 
1-
чизма
 
Инвестиция
функциясининг
графиги
r 
Фоиз
ставкаси
I 
Инвестиция
ҳажми
Инвестицияга
талаб
формуласи
қуйидаги
кўринишга
эга
: 
nY
dR
E
талаб
+
−
=
I
Бу
ерда
:
I
талаб
- 
иқтисодиётда
инвестицияларга
талаб
хажми
; 
E
 
–
фоиз
ставкаси
нолга
тенг
бўлгандаги
инвестицияларга
максимал
талаб
ҳажми
; 
d
–
фоиз
ставкаси
ўзгаришига
инвестициялар
ҳажми
ўзгариши
боғлиқлигини
кўрсатувчи
эмпирик
коэффициент
; 
R
– 
банк
фоиз
ставкаси
;
n
– 
инвестициялашга
чекланган
мойиллик
;
Y
– 
жами
даромад
(
ялпи
миллий
маҳсулот
).
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

17 
Инвестициялашга
чекланган
мойиллик
инвестиция
харажатларидаги
ўзгариш
миқдорининг
(
∆
I
) 
жами
даромадлар
ўзгаришидаги
(
∆
Y
) 
улушини
кўрсатади
. 
Y
I
n
∆
∆
=
Макроиқтисодий
назарияда
фоиз
ставкаси
билан
инвестиция
ҳажми
ўртасидаги
мавжуд
боғлиқлик
ҳисобга
олинади
ва
кенг
фойдаланилади
. 
Фоиз
ставкасининг
миқдори
пул
-
кредит
сиёсатининг
муҳим
қуроли
ҳисобланади
. 
Давлат
уни
ўзгартириш
орқали
мамлакатдаги
пул
таклифини
тартибга
солиб
туради
. 
Фоиз
ставкасини
кўтарилиши
пулнинг
қимматлашуви
ва
унга
бўлган
талабнинг
қисқараётганини
билдиради
. 
Демак
, 
инвестиция
харажатлари
ҳам
қисқариб
боради
. 
Ўз
навбатида
, 
инвестиция
харажатларини
қисқариши
, 
келажакда
миллий
ишлаб
чиқариш
ҳажмини
пасайишини
билдиради
.
 
Муҳокама
учун
саволлар
: 
1.
Лойиҳа
таҳлили
фани
нимани
ўрганади
?
2.
Лойиҳа
таҳлили
фанининг
объекти
ва
субъекти
.
3.
Лойиҳа
таҳлили
фанининг
қандай
методларини
биласиз
?
4.
Лойиҳа
таҳлили
фани
қайси
фанлар
билан
узвий
алоқада
?
5.
Инвестиция
сўзи
қандай
маънони
англатади
? 
6.
Инвестицияга
таъриф
беринг
. 
7.
Инвестициянинг
қандай
турлари
мавжуд
? 
8.
Моддий
инвестициялар
таркибига
нималар
киради
? 
9.
Молиявий
инвестициялар
таркибига
нималар
киради
? 
10.
Ақлий
инвестициялар
деганда
нимани
тушунасиз
? 
11.
Макроиқтисодий
назарияда
инвестициялар
талқини
деганда
нима
тушунилади
?
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

18 
2-
мавзу
. 
Лойиҳа
 
таҳлили
 
концепцияси
 (4 
соат
). 
 
Режа
: 
 
2.1.
Лойиҳа
тушунчаси
ва
таснифи
.
 
2.2.
Лойиҳа
муҳити
.
 
2.3.
Лойиҳа
ҳаёт
цикли
(
даври
)
нинг
асосий
босқичлари
.
 
2.4.
Давлатнинг
инвестиция
лойиҳалари
.
 
2.5.
Лойиҳа
иштирокчиларининг
фаоллигини
таъминлаш
.
 
 
Адабиётлар
:
Электрон
дарсликлар
, 
кадоскоп
, 
компьютер
, 
слайдлар
:
 
Таянч
 
иборалар
: 
Лойиҳа
, 
лойиҳа
 
тури
, 
лойиҳа
 
синфи
, 
монолойиҳа
, 
мултилойиҳа
, 
мегалойиҳа
,
лойиҳа
 
кўлами
, 
лойиҳа
 
муҳити
, 
лойиҳа
 
давомийлиги
, 
лойиҳа
 
ҳаёт
 
цикли
, 
лойиҳа
 
олди
 
босқичи
, 
лойиҳа
 
таҳлили
 
тузилмаси
, 
лойиҳа
 
ғояси
, 
лойиҳа
 
соҳаси
, 
инвестиция
 
лойиҳаси
, 
лойиҳа
 
иштирокчилари
, 
давлат
 
инвестиция
 
лойиҳалари
.