Лойиха тахлил марузалар курси- 2009. doc

9.5.
Ижтимоий
 
таҳлилда
 
мутахассислар
 
масаласи
 
 
Ижтимоий
муаммолар
лойиҳа
даврининг
турли
босқичларида
юзага
чиқади
. 
Лойиҳа
нафақат
салбий
оқибатларнинг
олдини
олиш
учун
, 
шунингдек
, 
ижтимоий
ўзгаришларни
бошлаш
мақсадида
кишилар
куч
-
ғайратларини
сафарбар
этиши
учун
ҳам
аҳоли
урф
-
одатлари
, 
анъаналарига
мосланган
бўлиши
керак
. 
Кўпгина
ижтимоий
муаммоларни
аниқлаб
, 
моҳиятига
етишнинг
ўзиёқ
уларнинг
лойиҳага
салбий
таъсирини
кескин
камайтириш
имконини
беради
. 
Профессионал
тайёргарлик
ва
ижтимоий
таҳлил
тажрибаси
потенциал
ижтимоий
муаммоларни
аниқлаш
учун
ўта
зарур
. 
Шу
сабабли
лойиҳа
таҳлилида
социолог
, 
антрополог
каби
мутахассислар
иштирокини
таъминлаш
керак
. 
Турли
қишлоқ
хўжалиги
муассасаларининг
чорвачилик
бўлимларида
чорва
билан
шуғулланувчи
мутахассислар
бўлгани
ҳолда
чорвани
етиштириш
билан
шуғулланувчи
мутахассисларнинг
йўқлиги
кўпгина
мамлакатларда
чорвачилик
лойиҳалари
самарадорлигининг
пастлиги
сабабларидан
биридир
. 
Лойиҳани
самарали
ишлаб
чиқиш
ва
амалга
ошириш
қуйидан
маҳаллий
ахоли
иштироки
ва
юқоридан
ҳукумат
томонидан
раҳбарлик
қилинишини
талаб
этади
. 
Муваффаққиятли
ва
иқтисодий
самарали
лойиҳалар
кишиларни
ўзларининг
бир
ёки
бир
неча
мақсадларига
эришиш
йўлида
сафарбар
этади
ва
уларни
ўз
кучларига
таянишга
ўргатади
. 
Ривожлантириш
лойиҳаларида
кўпинча
бир
-
бирига
зид
келувчи
ва
ўзаро
боғланган
бу
икки
шарт
бир
вақтда
бажарилиши
керак
. 
Ижтимоий
таҳлил
улар
ўртасида
муҳим
боғловчи
бўғин
сифатида
хизмат
қилади
. 
Ижтимоий
таҳлил
бошқа
лойиҳалар
самарасига
, 
мутахассислар
тажрибаси
ва
малакасига
таянган
ҳолда
кишиларнинг
эҳтимол
бўлган
ҳатти
-
ҳаракатларини
объектив
баҳолаш
орқали
лойиҳаларни
ишлаб
чиқишни
такомиллаштириш
ва
амалга
оширишга
ёрдам
беради
. 
Муҳокама
учун
саволлар
: 
1.
Ижтимоий
таҳлилнинг
моҳияти
тушунтириб
беринг
. 
2.
Ижтимоий
таҳлилнинг
вазифасини
айтинг
. 
3.
Ижтимоий
лойиҳалар
қандай
тузилади
?
4.
Ижтимоий
лойиҳаларни
амалга
оширишдан
мақсад
нимада
?
5.
Лойиҳаларни
ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантиришда
хотин
-
қизлар
иштирокини
таъминлаш
. 
6.
Лойиҳалардан
ижтимоий
манфаатдорлик
деганда
нима
тушунилади
?
7.
Лойиҳаларда
моддий
манфаатдорликни
таъминлаш
учун
қандай
ишларни
амалга
ошириш
зарур
?
8.
Лойиҳаларни
ижтимоий
таҳлил
қилишда
мутахассислар
масаласи
. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

71 
10-
мавзу
. 
Институционал
 
таҳлил
. (4 
соат
) 
Режа
: 
10.1.
Институционал
таҳлилнинг
мақсади
ва
вазифалари
. 
10.2.
Лойиҳани
ишлаб
чиқиш
жараёнидаги
асосий
муаммолар
. 
10.3.
Зарурий
институтларни
ташкил
этишга
таъсир
этувчи
омиллар
. 
Адабиётлар
:
Электрон
дарсликлар
, 
кадоскоп
, 
компьютер
, 
слайдлар
:
 
Таянч
 
иборалар
: 
Институционал
 
таҳлил
, 
инвестиция
 
лойиҳалари
, 
лойиҳанинг
 
моддий
 
таъминоти
, 
лойиҳани
 
ишлаб
 
чиқариш
 
жараёни
, 
лойиҳанинг
 
ҳаракатчан
 
менежери
, 
зарурий
 
институтлар
, 
сиёсий
 
омиллар
, 
мақсадлар
 
мураккаблиги
, 
лойиҳага
 
эътиборсизлик
, 
лойиҳаларни
 
мувофиқлаштириш
, 
лойиҳаларни
 
бошқариш
. 
 
10.1.
Институционал
 
таҳлилнинг
 
мақсади
 
ва
 
вазифалари
 
Институционал
таҳлил
лойиҳа
устида
бажариладиган
ишларнинг
энг
муҳими
ҳисобланади
. 
Инвестиция
лойиҳалари
натижалари
кўп
жиҳатдан
ташкилий
тузилма
сифатига
боғлиқ
бўлади
. 
Лойиҳани
амалга
оширувчи
ташкилотларни
ўрганиш
, 
уларнинг
бошқарув
имкониятлари
, 
шунингдек
, 
марказий
ҳокимиятнинг
лойиҳа
учун
мутасадди
бўлган
ташкилотларга
ёрдам
беришга
қанчалик
тайёр
эканликларини
баҳолашга
имкон
беради
. 
Яхши
шаклланмаган
, 
такомиллашмаган
бошқарув
тузилмасига
, 
малакали
мутахассислар
, 
ахборот
тизимлари
ва
ҳоказоларга
эга
бўлмаган
ташкилотлар
зиммасига
лойиҳаларни
амалга
оширишни
топшириш
ёки
улар
таклиф
этган
лойиҳаларни
молиялаштириш
муваффақиятсизликка
олиб
келиши
ёки
қўшимча
харажатларни
келтириб
чиқариши
мумкин
.
Институционал
таҳлил
лойиҳаларни
самарали
амалга
ошириш
ва
эксплуатация
қилишга
, 
шунингдек
, 
мавжуд
ташкилотларни
мустаҳкамлаш
, 
малакали
мутахассислар
билан
тўлдиришга
кўмак
бериши
лозим
. 
Кучли
институтларни
ташкил
этиш
лойиҳага
кўра
фойдаланиладиган
миллий
ҳамда
халқаро
ресурсларни
муҳофаза
қилган
ҳолда
лойиҳаларни
самарали
амалга
ошириш
имконини
беради
. 
Инвестиция
лойиҳалари
институционал
таҳлилидан
мақсад
лойиҳа
амалга
оширилаётган
макондаги
ташкилий
, 
ҳуқуқий
, 
сиёсий
ва
маъмурий
вазиятга
баҳо
бериш
ҳамда
лойиҳага
жалб
этилган
ташкилотларнинг
имкониятларини
мустаҳкамлаш
чора
-
тадбирлари
борасида
тавсиялар
ишлаб
чиқишдан
иборат
. 
Тавсиялар
қуйидаги
масалаларни
қамраб
олади
: 
а
) 
бошқарув
услублари
ва
усуллари
, 
шу
жумладан
, 
мониторинг
ва
баҳолаш
; 
б
) 
ташкилий
тузилма
, 
ундаги
ўзгаришлар
;
в
) 
режалаштириш
, 
шу
жумладан
, 
инвестицияларни
жойлаштиришни
режалаштириш
; 
г
) 
ходимлар
таркибини
тўлдириш
, 
ўқитиш
, 
малакасини
ошириш
;
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

72 
д
) 
молиявий
фаолият
, 
шу
жумладан
, 
молиявий
фаолиятни
бошқариш
, 
сметалар
тузиш
, 
бухгалтерия
ҳисоби
ва
тафтиш
; 
е
) 
лойиҳаларнинг
моддий
-
техник
таъминоти
; 
ж
) 
эксплуатация
ва
техник
хизмат
кўрсатиш
тизимлари
; 
з
) 
ташкилотлараро
мувофиқлаштириш
; 
и
) 
алоҳида
секторларга
нисбатан
сиёсат
масалалари
. 
Бу
вазифалар
нафақат
лойиҳаларни
амалга
ошираётган
ва
эксплуатация
қилаётган
ташкилотлар
, 
шунингдек
, 
лойиҳа
муваффақиятига
таъсир
кўрсатувчи
ҳукумат
ва
тармоқ
тузилмаларига
, 
яъни
вазирликлар
, 
идоралар
, 
банклар
, 
тадқиқот
муассасаларига
ҳам
тегишли
.
Ўтиш
даврини
бошидан
кечираётган
мамлакатларда
институционал
таҳлилнинг
муҳим
вазифаларидан
бири
эски
давлат
ташкилотларини
бозор
иқтисодиётидаги
бошқачароқ
вазифаларни
бажаришга
мослашган
янги
ташкилотлар
, 
агентликлар
ва
корхоналарга
айлантиришни
режалаштиришдан
иборат
. 
Бу
муаммонинг
нақадар
муҳимлиги
бир
қатор
мамлакатларда
оммавий
хусусийлаштириш
лойиҳаларини
амалга
ошириш
чоғида
яққол
намоён
бўлди
.
Иқтисодиётни
қайта
қуриш
шароитида
лойиҳага
мутасадди
бўлган
ташкилотлар
учун
“
мулкчилик
” 
концепцияси
ўта
муҳим
ҳисобланади
. 
Лойиҳани
амалга
оширувчи
ташкилотлар
унинг
муваффақияти
ёки
муваффақиятсизлиги
учун
масъулиятни
ўз
зиммаларига
олгандагина
ижобий
натижага
эришилади
. 
Мулк
ҳуқуқи
– 
мутасадди
ташкилотлар
менежерлари
лойиҳа
мақсадларини
англашлари
ва
бу
мақсадларга
эришиш
учун
зарур
қарор
қабул
қилиш
ваколатига
эга
эканликларини
англатади
. 
Бундай
вазиятда
уларда
ҳам
шахсий
манфаатдорлик
, 
ҳам
лойиҳага
раҳбарлик
қилиш
имконияти
мавжуд
бўлади
. 
Институционал
таҳлилнинг
каттагина
қисми
“
мулкчилик
” 
омили
лойиҳани
муваффақиятли
амалга
оширишга
қанчалик
таъсир
этишини
аниқлашга
қаратилган
. 
Инвестиция
лойиҳаларини
институционал
таҳлил
қилиш
учун
турли
шароитларга
тезда
мослаштирса
бўладиган
муқобил
ечимлар
ёки
моделлар
деярли
йўқ
. 
Институтларни
ривожлантириш
узоқ
давом
этувчи
тажрибалар
ва
мослашув
жараёнларидан
иборат
. 
Бу
жараёнлар
эса
кўпинча
сиёсий
ва
иқтисодий
вазиятнинг
салбий
ўзгаришлари
туфайли
муваффақиятсизликка
учрайди
. 
Умуман
олганда
институционал
таҳлилга
қуйидаги
вазифаларни
бажариш
киради
: 
- 
лойиҳа
амалга
ошириладиган
институционал
шарт
-
шароитларни
аниқлаш
ва
тасвирлаб
бериш
; 
- 
лойиҳада
иштирок
этувчи
ташкилотларнинг
моддий
ва
меҳнат
ресурслари
, 
техник
малакаси
, 
ташкилий
тузилмаси
, 
бошқарув
ва
маъмурий
имкониятлари
, 
молиявий
аҳволи
нуқтаи
назаридан
кучли
ва
заиф
томонларини
баҳолаш
; 
- 
қонунлар
, 
сиёсат
ва
йўриқномалар
ўзгаришининг
лойиҳани
амалга
ошириш
ва
эксплуатация
қилишга
бўлган
таъсирини
баҳолаш
; 
- 
лойиҳада
қатнашувчи
ташкилотларнинг
заиф
жиҳатларини
бартараф
қилишнинг
муқобил
йўлларини
ҳамда
қонунлар
, 
сиёсат
ва
йўриқномаларнинг
лойиҳага
кўрсатиши
мумкин
бўлган
потенциал
салбий
таъсирига
қарши
чора
-
тадбирларни
илгари
суриш
; 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

73 
- 
тавсия
қилинаётган
ташкилий
ўзгаришларни
амалга
ошириш
учун
керак
бўлиши
мумкин
бўлган
техник
ёрдам
бўйича
таклифларни
илгари
суриш
ҳамда
зарур
ишларни
ўтказиш
графигини
ишлаб
чиқиш
.