S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

b)
Ziddiyatda qatnashgan tomonlarning soni, pozitsiyalari, ya’ni tutayotgan 
yo'llariga bog‘liqdir;
2. Ziddiyatli vaziyatning mnddati
Ziddiyatlar paydo bo‘lgan jarayonda, ulami hal qilish ancha oson kechadi, 
ziddiyatlaming cho'zilib ketishi esa, bu muammolaming yechilishini qiyinlashtiradi.
3. Ziddiyatlarni yangflash va ma’lum bir standartda (andozalarda) ekanligi.
Agar yuzaga kelgan ziddiyat avval ham uchragan b o isa, endi u yanada
chuqurroq, murakkabroq holatda yuzada keladi. Ziddiyat ishtirokchilari esa endigi 
holatda bu muammo bUan yaqindan tanish bo‘lganligi uchun uni osonroq hal 
qiladilar, o'zlarini erkin his qiladilar, ortiqcha his-hayajonlarga berilmaydilar.
4. Ziddiyatning obyektiv va subyektiv sabablari.
Ziddiyatlarni yechish, hal qilish texnologiyasiga ko‘ra obyektiv sabablar 
munosabatlarni chigallashtiradi va tashkiliy-mehnat o'zgarishlarini joriy etishni 
taqozo etadi.
5. Ziddiyatda qatnashayotgan tomonlarning subyektiv xarakteristikasi (tavsifi).
Agar ziddiyatda ishtirok etayotganlar tajribaga, madaniyatga, ma’lumotga ega
b oisalar, ular muam molarni hal etish y oilarini tezda topadilar, ziddiyatni 
yumshatishga harakat qiladilar. Shuningdek, bu ziddiyatlar nafaqat ishchilar 
o'rtasida, balki ma’muriyat xodimlari, mutaxassislar, rahbarlar o‘rtasida ham paydo 
bo'ladi (Nafaqat ishlab chiqarish jarayonida, balki jamoaning intellektual xodimlari 
o'rtasida ham uchrashishi mumkin).
Mehnat ziddiyatlarini hal qilishning aniq bir modelini ajratib ko‘rsatish mumkin:
1) Agar ziddiyatda boigan tomonlar tezda murosaga kela olmasalar, ya’ni 
muammolarini hal qilib kelisha olmasalar, ular birgalikda o‘z talablaridan voz 
kechishlari, odamlar va tashkilotlar o'rtasidagi ijtimoiy tinchlikni saqlab qolishlari 
zamr.
2) Ziddiyatli tomonlardan biri o‘z talablaridan voz kechishi mumkin, ya’ni 
bu tomon o‘z imkoniyatlarini hisobga olib murosaga kelishi mumkin.
3) Ziddiyatda bo'lgan har ikkala tomonlar bir-birlariga yon bosib, o‘zaro 
kelishuv choralarini izlaydilar (albatta, bu ziddiyatlarda har ikkala tomonning
114

---

talablari to ‘lig‘icha hal bo‘lishi mumkin emas).
4) Har ikkala tomon ham o‘z talablari, muammolarini hal qilislilari mumkin, 
bu albatta ular «yangi resurslami izlab topganlarida amalga oshishi mumkin. Mehnat 
ziddiyatlarini hal qilishning quyidagi turlari mavjud: avtonom holatdagi {ya’ni, 
faqat bir tomon uchun) umumiy tashkillashtirilgan (bu esa barcha tom onlar uchun 
birgalikda yuzaga kelgan ziddiyatlardir). Avtonom holatda aniq subyektlar ziddiyatlar 
paydo bo'lganda tashkiliy-mehnat munosabatlarida bu masalalami o ‘zlari mustaqil 
ravishda hal qilishlari mumkin, albatta o‘z vazifalari, ftinksiyalari chegarasidan 
chetga chiqmasliklari kerak. Ikkinchi ziddiyatda esa umumiy, keng tashkillashtirilgan 
o'zgarishlar asosidagina mehnat ziddiyatlarini hal qilish mumkin.
Bundan tashqari ziddiyatlami hal qilishning mustaqil, ommaga e’ion qilish 
orqali, m a’muriy yo'llari mavjud. Mustaqil ravishda ziddiyatlami hal qilishda har 
bir tomon o‘z imkoniyatlari, iqtidori, istak-xohishlaridan kelib chiqqan holda, 
ular yordamida o ‘z masalalarini hal qilishi mumkin. Faqat ikkinchi holdagina ular 
ziddiyatni his qilish, tushunish, maslahat, ma’qullash yoki muhokama qilish orqali 
hal qila oladilar, chunki omma orqali, ko'pchilik bilan masalani hal etish, chor- 
atrofdagi hatto chetdan ham odamlar ishtirok etishlari mumkin.
Ziddiyatlami hal qilishning uchinchi yoiida ma’muriyatning aralashuvi, aniq 
bir xulosaga kelishish orqaligina ziddiyatlar hal qilinadi.
Mehnat ziddiyatlarini samarali hal qilish uchun m a’muriyatning ommaviy 
ishtirok etishi quyidagi omillar asosida amalga oshiriladi: m a’naviy qo'llab- 
quwatlash, sanksiyalar, ma’lumotlar berish orqalidir. Jamoa va m a’muriyat esa 
muammolarni hal qilishda “uchinchi shaxs” rolini bajaradi. Ziddiyatda bo‘lgan 
tomonlar esa bu shaxsga, ya’ni «uchinchi shaxs»ga quyidagi hollardagina ishonishlari 
mumkin, agar bu shaxs a) haqiqatda betaraf, manfaatdor boim agan holdagi 
pozitsiyani egallasalar; b) muammoni, ziddiyatni hal qilishda kompetensiyaga ega 
bo'lsa.