(tadbirkorlar) erkinroq, shuning uchun ularda nizo uchun sabablar ham bo'ladi,
deb hisoblar edi.
Pradon fikricha, mayda buijuaziya tuzumi mehnat tamoyiliga, ya'ni odainlarning
daromadlari faqat raehnatiga asosan bo'lishi lozim.
Iqtisodiy-sotsiologik nuqtai nazardan Prudonning «yaxshi va yomon taraflar»
reformistik nazariyasi juda qiziqadi. Prudon tanqidiy iqtisodchi va sotsiolog hamda
ijtimoiy reformizrnning tarafdori edi.
Emil Dyurkgeym (1858-1917) —
fransuz sotsiologi, m ehnat taqsim oti
sotsiologik nazariyasining muallifi. Uning tomonidan jamiyatning ijtimoiy-kasbiy
tuzilishi, ijtimoiy differensiatsiya va mehnat taqsimoti orasidagi nisbati, ijtimoiy
differensiatsiyaning asosiy mexanizmlari ishlab chiqilgan.
Xo'jalikning va ishlab chiqarish rivojining muhim sharti —
inson taraqqiyoti,
uning madaniyati va bilimlarining oshirilishi. Tarbiyasiz ijtimoiy-iqtisodiy jarayonning
rivoji bo‘lishi mumkin emas. A. Dyurkgeym odam qobiliyatiga, ehtiyojiga, mehnat
munosibligiga alohida ahamiyat bergan.
Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotda u asosiy rolni xususiy mulkchilik, raqobat, erkin
tad b irk o riik k a em as, balki o d am larn in g birdam ligiga, uyushqoqligiga,
jipslashganligiga, ijtim oiy m unosabatlarning
m adaniyatiga, m ikro —• va
makrodarajalardagi mehnatning ijtimoiy tashkil etilishiga qaratgan.
Torsteyn Veblen (1857-1929) - amerikalik iqtisodchi va sotsiolog. U birinchi
marta iqtisodiyotning ijtimoiy-madaniy omillarini kuzatgan. Ishlab chiqarish
taraqqiyotining asosiy ziddiyati odamlarning ruhiyati va madaniyatini bugungi kunga
javob beradigan texnikaning yangi shakllaridan orqada qolishi hisoblanadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy tizimda ikkita asosiy ijtimoiy guruh bor: sanoatchilar va
biznesmenlar. Biznesmenlar, bu — ortiqcha odamlar
va iqtisodiyotdagi butun
hokimlikni sanoatchilarga, ishlab chiqarish tashkilotchilariga berish kerak, degan
g‘oyani ilgari suradi.
Torsteyn Veblen birinchi bo'lib tadbirkoming batafsil ijtimoiy shaklini ishlab
chiqqan.
Olimning ijtimoiy-iqtisodiy nazariyasining xususiyati —
ijtimoiy-iqtisodiy
institutlarning tahlili, institutsionalizm usuli va g‘oyasining tashviqotchisi. U iqtisodiy
sotsiologiya fanini iqtisodiyotdagi xulq-atvor, ong, insoniy munosabatlarning da’vati
to‘g‘risidagi fan deb hisoblagan.
T.Veblen o ‘zini sotsialist deb hisoblamagan va o‘zi ham sotsialist boimagan.
Djon R.Koimnons (1862-1945) ----- am erikalik iqtisodchi va sotsiolog,
institutsionalizm tarafdori. 0 ‘z sotsiologik tahlilini u dav'at, xulq-atvor, munosabat,
ong tushunchalarida tahlil qilgan.
Ijtimoiy-iqtisodiy dalillami Kommons uchta tekislikda o'rganishni tavsiya etgan:
tadbirkorlik bitimi (bozor); ma'muriyatchilik; taqsimot munosabatlari. Bu esa,
iqtisodiy sotsiologiyaning kelgusi rivoji uchun metodologik jadval bo‘lib qoldi.
Kommons ta'limotining xususiyati - inson va munosabatlarning guaihiy tahlili.
U iqtisodiy xulq-atvoming aniq ijtimoiy tamoyillarini ifodalab bergan, ya'ni umumiy
21
ommabop tushunchalardan aniq tushunchalarga o‘tgan. Shuningdek,
olimning
AQSh ishchi sinfming tarixi, sanoat jamiyati bo‘yicha fundamental asarían bor.
Maks Veber (1864-1920) — nemis sotsiologi, XIX acp sotsiologiyasining
obro‘li shaxslaridan biri (K.Marks bilan bir qatorda). Uning ümiy ijodida ijtimoiy
tashkilotlar nazariyasi alohida o‘rin oigan. Olim tashkilotlaming
ratsional turini
asoslab bergan, guruhlar va individlar faoliyatida va munosabatlarida rag'bat va nazorat
mexanizmlarini ko‘rsatgan. Bu g‘oya amaliy sotsiologiyaning kelgusi rivojida muhim
metodologik asos bo‘ldi.
M.Veber xo'jalik hayoti tahlilini sotsiologiya fanining asosiy sharti deb hisoblar
edi (eng yirik asari — «Xo'jalik va jamiyat»).
Olimning iqtisodiy-sotsiologik nazariyasining xususiyati - ijtimoiy madaniy
omillarning ahamiyatini tan olish. U kapitalizmning rivojida xristianlikning
ahamiyatini va uning ta’sirida insonning ishchi, mulkdor sifatida rejali bo‘lish,
tejab harj qilish, mehnatsevarlik, halollik sifatlarining shakllanishini targ'ibot qilgan.
M.Veberning muhim yutuqlaridan biri - iqtisodiyot nuqtai nazaridan ijtimoiy
nizolaming tahlili hisoblanadi. Iqtisodiyxulq-atvoiga ijtimoiy xulq-atvoming ratsional
turi sifatida qaragan.
Olim sanoatning yirik empirik tadqíqotlarini o'tkazgan va bunday tadqiqotlaming
metodikasi rivojiga o‘z hissasini qo'shgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
