O'zbek iston respublikasi oliy V a o'rta m a X s u s ta'lim vazirligi

Zahkashlar o'sim lik qoldiqlari bilan oziqlanadi. Ular o'sim lik
qoldiqlarini parchalab, tuproqni chirindi moddalarga boyitadi. Zahkashlar
in qazish bilan tuproqni yumshatib, g'ovak qiladi; tuproq qatlamlarini
aralashtiradi. Zahkashlar qayta ishlagan tuproqlar suvni yaxshi о ‘tkazadi.
9.3. O 'r g im c h a k sim o n la r (A r a ch n o id ea ) s in fi
O'rgimchaksimonlar o'rgimchaklar, solpugalar, chayonlar, soxta
chayonlar, pichano'rarlar, qiloyoqlilar, kanalar turkumlariga bo'linadi.
Ularning tipik vakili butli o'rgimchak hisoblanadi.
O'rgimchaksimonlar keng tarqalgan va har xil muhitda yashashga
moslashgan bo'g'imoyoqliiar bo'lib, hozirgi vaqtda ularning 60000 dan
ortiq turi bor. Ko'pchilik o'rgimchaklarning tanasi bosh —ko'krak va
qorindan iborat ikki bo'limga bo'linadi. Lekin bular orasida tanasi yaxlit
bo'lgan kanalar bor. O'rgimchaklar o'pkasi yoki havo o'tkazuvchi maxsus
naychalar ham traxeyalari yordamida nafas oladi. Yurish oyoqlari 4
juft bo'ladi. Bosh qismidagi oyoq paypaslagichlari sezish vazifasini
bajaradi. Ulaming mo'ylovlari va murakkab fasetkali ko'zlari bo'lmaydi.
Ko'rish organi bir necha juft oddiy ko'zchalardan iborat.
Butli o'rgimchak (Araneus diadematus) ning qorin bo'limi yumaloq
va silliq bo'ladi, uning orqa tomonida oqish rangli butsimon chizig'i bor
(17—rasm). Qomining keyingi uchida to'r hosil qiladigan uch juft so'gallari
bor. So'gallarga to'r bezlarining uchi ochiladi. Ulardan chiqadigan suyuqlik
havoda tez qotib, to'r hosil qiladi. O'rgimchak orqa oyoqlari yordamida
bu iplaming hammasmi bir—biriga qo 'shib, bitta umumiy ipga aylantiradi.
17-rasm. 
Butli o ’rgimchak: A-ichki tuzilishi. B-xelisera va pedipalpalar:
1 — x e lise ra va u n in g ic h id a g i z a h a r bezla ri, 2 —s o ’ru v c h i o sh q o z o n , 3 —ic h a k n in g
k o 'r o ’sim talari, 4 —yu rak , 5 —tu x u m d o n , 6 —tu x u m yo'li, 7 —o 'rg im c h a k bezla ri, 8 — 
o 'p k a , 9 —jig a r, 10 —y u r a k tesh ig i, 11 — m a lp ig iy n a y ch alar, 12 —x e lis e ra tim o g 'i, 13— 
x e lise ra n in g a so s iy b o 'g 'im i, 14 —p e d ip a lp a , 15—p e d ip a lp a a so siy b o 'g 'im id a g i ja g ' 
b o 'la g i, 16 —p a s tk i la b . D —B u tli o 'rg im c h a k n in g ta s h q i tuzilishi: 1 — b o s h k o 'k ra k , 
2 — x elisera lar, 3 —p e d ip a lp a la ri, 4 —y u ris h oyoqlari, 5 —q o rin b o 'lim i.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---