Soтsiologiya fanidan ma‘ruza matnlari

2.Sotsiologiyaning mavqei, roli va o‗rnining nazariy va amaliy asoslanishi 
Insoniyat qadimdan o‗z hatti- harakatlarining sababi va kelib chiqishini 
o‗rganishga harakat qilgan. Buni o‗rganishda diniy nazariya asosida va mumtoz usul 
xisoblangan falsafiy fikr yuritish orqali tushunishga xarakat qilgan. XVIII asr 
oxirlariga kelganda jamiyatni va insonlar hatti harakatini tizimli ravishda o‗rganishga 
kirishildi. Bunga insonlar jamiyatidagi keskin o‗zgarishlar industirlashtirish 
(sanoatlashish, shahar va qishloq hayoti o‗rtasidagi farqning kuchayishi) va 
urbanizatsiya (milliy, diniy va ijtimoiy kelib chiqishi turli tuman bo‗lgan kishilarning 
shaharga ko‗chib kelishi).
Sotsiologiya ijtimoiy hayotni o‗rganish borasida shu yo‗nalishdagi fanlar 
ichida antropologiya, iqtisodiy nazariya va politologiya fanlari bilan bir qatorda 
turadi.
Sotsiologiyaninig jamiyat hayotidagi mavqei va roli, uni o‗rganish orqali 
ko‗pchilikka ma‘qul keladigan qarorlar chiqarishda ko‗maklashishi, jamiyat 
ma‘naviy hayotiga ta‘sir o‗tkazish usullarini yaratishda va insonlar jamiyatining 
taraqqiy etishi uchun hizmat qiladligan fanlardan biri desak, mubolag‗a bo‗lmaydi.
Sotsiologiyani o‗rganish va ijtimoiy o‗z-o‗zini anglash o‗rtasida aloqadorlik 
mavjudligi isbot talab qilmaydi. Sotsiologiyaning boy tajribasidan bahramand 
bo‗lgan biror inson hozirgi kunda mavjud bo‗lgan tengsizlik, ko‗p vaziyatlarda 
ijtimoiy adolatning yo‗qligi kabi masalalarga befarq qarab tura olmaydi. Agar 
sotsiologlar amaliy faoliyatda ishtirok etmasa, taajublanarli bo‗lar yoki ularga 
sotsiologik tajribadan foydalanishni man qilish mantiqa va amaliyotga zid bo‗lgan 
bo‗lur edi
7
.
Qonun deganda, odatda aniq vaziyatda umumiy, zaruriy va takrorlanishga xos 
bo‗lgan jiddiy aloqa yoki munosabatlar tushuniladi. 
7
Энтони Гидденс. Социология. Ўқув қўлланма. Т.: Шарқ. 2002. 47-бет