Soтsiologiya fanidan ma‘ruza matnlari

 
 Insonni turli darajada: yakka tarzda va tarixiy rivojlanishining aniq-
tarixiy o‗ziga xosligini aks ettirishda «individ» tushunchasi bilan
bir qatorda 
«shaxs» tushunchasi
ham qo‗llaniladi. 
«Shaxs» bir qator gumanitar fanlarning 
falsafa,
ruhshunoslik, pedagogika va sotsiologiyaning o‗rganish ob‘ekti hisoblanadi. 
Falsafa shaxsni
faoliyat sub‘ekti, ong va ijodiyot sifatida tutgan o‗rni, nuqtai-
nazaridan qarab chiqadi. 
Ruhshunoslik - shaxsni
ruhiy jarayonlar, xususiyat, 
qobiliyat, iroda sifatlari va boshqa jihatlardan barqaror yaxlit holda o‗rganadi. 
Sotsiologik yondashuv shaxsning sotsial-tipik
jihatini ajratadi. Shaxs 
sotsiologik nazariyasining asosiy masalasi shaxsning shakllanish jarayoni va uning 
ehtiyojlarini qondirish, sotsial birlikda rivojlanishi va amal qilishi, jamiyat bilan 
shaxs aloqalari, shaxs va guruhlar, shaxsning sotsial fe‘l-atvorini, tartibga solish 
qonuniyatlarini o‗rganish bilan chambarchas bog‗langan.
Bu yerda, sotsiologiyada shaxsni o‗rganishga ayrim umumiy tamoyilar nuqtai-
nazaridan yondashuv ifodalangan. 
Sotsiologiya shaxsga oid ko‗pgina nazariyalarni
o‗z ichiga olgan bo‗lib, ular 
bir-birlaridan qat‘iy metodologik ko‗rsatmalar orqali farq qiladilar. 
Insonning qaysi jihati shaxs tushunchasida nomoyon bo‗ladi? 
Insonning 2 xil 
ehtiyoji mavjud: tabiiy va ijtimoiy. Tabiiy
- bu barcha biologik ehtiyojlar: 
Ijtimoiy
- mehnat faoliyati, ijtimoiy faollik, ma‘naviyat va boshqalar. 
Shaxs bu insonning jismoniy tabiati emas, balki uning ijtimoiy
sifatidir. 
Shaxs ehtiyojlari uning manfaatlari orqali nomoyon bo‗ladi. Manfaatlar esa uni 
maqsadli faoliyatga yo‗llaydi. Kishilarning ijtimoiy munosabatlari ularning 
xulqlarida, eng avvalo, manfaatlar tarzida nomoyon bo‗ladi. Bu esa o‗z navbatida 
shaxs faoliyatining maqsadini, mazmunini va mohiyatini ifodalaydi. Manfaatlarning 
maqsadga aylanishi shaxs faoliyati motivining oliy darajasidir. 
Sotsiologiya tarixida o‗zining metodologik qurilmasi jihatidan farq qiluvchi 
shaxs to‗g‗risidagi nazariyalar ishlab chiqilgan. 

---

90 
Karl Marks va F. Engels tomonidan asos solingan shaxs ijtimoiy faoliyat va 
munosabat sub‘ekti va ob‘ekti to‗g‗risidagi nazariyasi, Ch.Kuli, R.Darendorf, 
R.Milton, R.Mertonlarning shaxs roli nazariyasi va boshqa shu kabilar. 
1. Shaxs ijtimoiy faoliyat, munosabat sub‘ekti va ob‘ekti to‗g‗risidagi