Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги мирзо улуғбек номидаги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

1.4. Энергияни тежаш дастурини амалга оширишда кенг корпусли ва 
қайта қуриладиган турар-жой биноларининг роли 
Мавжуд биноларни бузмасдан кенг корпусли турар-жой биноларни 
лойиҳалаш ва микрорайонларни қайта қуриладиган турар-жой биноларни 
қуришга ўтиш орқали энергия тежаш дастурини амалга оширишнинг умумий 
концепцияси қуйидагича: 
- Реконструкция ва қайта қуриладиган турар-жой объекти учун турар-
жой квартали ёки микрорайон олинади. 
- Эркин участкаларда кўп қаватли кенг корпусли турар-жой биносини 
қуриб 
ишга 
туширмоқ. 
Реконструкция 
қилинаётган 
кварталнинг 
(микрорайон) эркин участкаларида уйлар ўртасида бошланғич турар-жой 
биноси ва қўшимчалар қуриш учун энерго - ва ресурс-иқтисодий қулай кўп 
қаватли кенг корпусли турар-жой биноси лойиҳалари қўлланилади. 
- Мавжуд "беш қаватли бинолар" ўрнида, уларни бузмасдан, қайта 
қуриладиган кўп қаватли энергетик жиҳатдан самарали қулай кенг корпусли 
турар-жой бинолари қурилади. Беш қаватли турар-жой бинолари, қайта 
қуриладиган 
кенг 
корпусли 
турар-жой 
биноларининг 
ҳажмий-план 
структурасига киритилган ҳолда, квартиралар майдонини кенгайтириш ва 
хонадонларни қайта ишлаб чиқиш билан реконструкция қилинади. 
- Қайта қуриладиган кенг корпусли турар-жой биноларининг қаватлар 
сони шаҳарсозликдаги ҳолати ва инсоляция шароитларини ҳисобга олган 

---

22 
ҳолда аниқланади. Беш қаватли уйларнинг бир қисми мансарданинг усти ва 
бинони кенгайтириш билан реконструкция қилинади, бир қисми эса 
инсоляциянинг шартига биноан нотурар жойларга кўчирилади. 
- Аҳоли турар-жой майдонларини ва аҳоли сонини кўпайишини ҳисобга 
олган ҳолда ижтимоий ва муҳандислик инфратузилмаси объектлари ҳам 
модернизация қилинади. Ижтимоий объектлар ва кичик корхоналар кенг 
корпусли турар-жой биносининг биринчи қаватларида ва нотурар-жой 
хоналарига айлантирилаётган хоналарда жойлашади. 
- Турар-жой микрорайонининг қайта қуриладиган кенг корпусли 
биносида автостоянкаларни жойлаштириш, шу жумладан, шаҳар автомобил 
йўллари остида автостоянкаларни жойлаштириш муаммоси ҳал этилиб, 
транспорт ва пиёдалар қатнови схемаси яхшиланди. 
- Қайта қуриладиган кенг корпусли турар-жой бинолари ва қайта 
қурилган квартал (микрорайон) асосида энергия тежамкор зона яратилади. 
Таклиф этилаётган ёндашувнинг афзалликлари қуйидагилардан иборат: 
- лойиҳанинг ижтимоий йўналтирилганлиги – реконструкция ва қайта 
қуриладиган кенг корпусли турар-жой бинолари; 
- қайта қуриладиган кенг корпусли турар-жой биноларнинг атроф-
муҳит, шу жумладан тарихий бинолар билан архитектура-шаҳарсозлик 
мувофиқлиги; 
- квартал (микрорайон) турар-жой бинолари ва турар-жой муҳитини 
уйғунлаштириш; 
- шаҳарсозлик, архитектура, экологик, ижтимоий ва иқтисодий 
муаммоларни тизимли ўзаро келишилган ҳолда ҳал этиш; 
- турар-жой квартални ёки микрорайонни комплекс реконструкция 
қилишда ҳар бир объектга индивидуал (алоҳида) ёндашув; 
- реконструкция қилинадиган турар-жой биноларининг истеъмол 
сифатларига меъёр ва талабларга риоя қилган ҳолда бюджет капитал 
маблағларини минималлаштириш; 
- эксплуатация харажатларни камайтириш; 

---

23 
- реконструкция қилиш учун кетган харажатларни қоплаш. 
Кейинги 15-20 йил ичида концепцияни амалга оширишда эришиш 
мумкин бўлган энг муҳим натижалар: 
- архитектура-шаҳарсозлигини қайта ташкил этиш ва квартал 
(микрорайон) учун турар-жой қурилиши муҳитини уйғунлаштириш 
(гармонизациялаш); 
- турар-жой майдонлари 2-3 марта, қурилиш зичлиги нормаларига 
мувофиқ квартиралар сони 2-2,5 марта мос ҳолда ўсади. Ўзлаштирилган ва 
турар-жой 
бинолари 
қурилган 
шаҳар 
ҳудудларида 
турар-жой 
майдонларининг асосий (80 ва ундан ортиқ фоизгача) ўсишини амалга 
ошириш; 
- барча кам хонали квартиралар кўп хонали квартираларга айланади. Ҳар 
бир квартиранинг эгаси амалдаги ижтимоий меьёрларга мос келадиган 
майдон билан қулай-шинам квартирани олади; 
- мавжуд турар-жой биноларининг узоққа чидамлилиги янги турар-жой 
биноларининг узоққа чидамлилигигача узайтирилади; 
- реконструкция қилинган квартираларнинг энергия истеъмол қиймати 
камайтирилади; 
- иситиш ва иссиқ сув таъминоти учун иссиқлик энергиясининг 
солиштирма сарфи 2 марта камаяди; 
- турар-жой қурилиши харажатлари янги шундай бинога нисбатан 15-20 
% гача камаяди, ерларни ижарага олишни ҳисобга олган ҳолда эса бу 
кўрсатгич 40 % гача камаяди, қўшимча квартираларни бозор қийматида 
сотилиши, нотурар жой биноларини ижарага берилиши ва иситиш 
харажатларини камайганлиги, ерни ижарага бериш ва ҳудудни тартибга 
солиш камлиги ҳисобидан харажатни қоплаш муддати камаяди. 
- 20 йилга таъмирлаш харажатлари, шу жумладан, фойдаланиш 
харажатлари камаяди; 

---

24 
- ижтимоий муаммоларни ҳал қилиш - "беш қаватли бинолар" аҳолисини 
истеьмол қиймати ва квартираларнинг сифати янги даражага кўтарилган 
квартал (микрорайон)да ободонлаштирилган квартираларга жойлаштириш; 
- реконструкция қилинаётган ва қайта қуриладиган квартал ёки 
микрорайон асосида 1 кв.м турар-жой билан солиштирма иссиқлик 
истеьмоли икки баравари камайган ҳолда энергетик жиҳатдан самарали зона 
ташкил этилади; 
- 15-20 йил ичида шаҳар чегараларини кенгайтирмасдан ривожланиши 
мумкин, шу билан бирга, шаҳар маъмурияти қўшимча инвестиция 
ресурсларини - турар-жой қурилиши учун нуфузли ҳудудлар (илгари 
қурилган, 
аммо 
етарлича 
зич 
эмас) 
ва 
шаҳар 
йўллари 
остида 
автотураргоҳларни ижарага бериш йўли билан бюджетга қўшимча маблағлар 
олади. 
Қайта қуриладиган кварталлардаги қайта қуриладиган турар-жой 
биноларининг асосий мазмуни замонавий кўп қаватли турар-жойларнинг 
янги қурилишини инвестициявий-қурилиш лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва 
амалга 
ошириш 
ҳамда 
турар-жой 
фондини 
қайта 
қуриш 
ва 
ривожлантиришнинг ягона инвестиция жараёнига биринчи оммавий 
сериядаги мавжуд уйларни мажбурий реконструкция қилиш вақт ва 
маконида бирлаштиришдан иборат. 
Бу ҳолатда етакчи жарайон - янги ташкил этиладиган турар-жойларга 
харажатлар 
ажратилиб, 
мавжуд 
турар-жойлар 
ва 
квартираларни 
реконструкция қилиш жараёни - эркин ҳудудларда ва реконструкция 
қилинадиган турар-жойлар майдонида янги турар-жойлар қурилишидир. 
Қайта тикланадиган турар-жойлар билан қурилган кенг