|
Farmakologiyaning tarixi
– sanalarda:
Sana
Kashfiyot
Mualliflar
Eramizdan
oldingi
XVI
asr
Ma’lum bo‘lgan eng dastlabki Misrda
dori
vositalarini
tayyorlash
to‘g‘risidagi ma’lumotlar keltirilgan
(opiy,
giossilamus,
kanakunjut
moyidan
surgi
vosita,
yalpiz,
balzamlar, jigar va b.)
Ebers
Papirusi
(muallifi noma’lum)
Eramizdan
oldingi IV-III
asrlar
Qadimgi davrda dori vositalarini
qo‘llashga
ko‘rsatmalarni
tizimlashtirgan
Bukrot (Gippokrat)
Eramizning
I
asri
900 dan ortiq dorivor vositalarni
yozib qoldirgan (qo‘llaniladigan)
Dioskorid
Eramizning II
asri
Dori vositalarini kasallikning oldini
olish va davolash uchun tavsiya
qilish tamoyillarni ishlab chiqish.
Dori vositalarini ballast (keraksiz)
moddalardan tozalashning dastlabki
Jolinus
(Klavdiy
Galen)
12
qadamlari
IX asr
“Kitob al-akrabadin ul kabir” (“Katta
farmakopeya”) nomi bilan butun
dunyoga
mashhur
eng
birinchi
farmakopeya yaratilgan
Shopur Ibn Saxl
967-976 yy.
“Kitob al-abyina an-haqayiq al-
adviya”
(“Dorilarning
haqiqiy
xossalari asosi to‘g‘risida kitob”)
nomli
nisbatan
mukammallashtirilgan,
zamonaviy
farmakopeyalar uchun asos bo‘lgan
farmakopeya bo‘lib, tibbiyotda u
“Abu Mansur Farmakopeyasi” nomi
bilan mashhurdir
Abu Mansur Muvaffaq
binni Ali al-Xiraviy
X-XI asrlar
“As-saydana fit tib” asarida IX-asrda
ma’lum bo‘lgan dori moddalari, to‘rt
yarim mingdan ortiq o‘simliklar,
hayvonlar, ma’danlar va ulardan
olinadigan ozuqalarning nomlari va
izohlari keltirilishi
Abu Rayhon Beruniy
X-XI asrlar
Dori
vositalarini
va
ularga
ko‘rsatmalarni tizimlashtirish
Abu-Ali
Ibn
Sino
(Avitsenna)
XV-XVI asrlar
Tibbiyot amaliyotiga og‘ir metall
tuzlarini kiritish (zahmni davolashda
– simobni)
Filippus
Teofrastus
Bombastus
fon
Gogenxeym
(Paratsels)
1785 y.
Tibbiyotga
angishvonagul
preparatlarini kiritish
Uitering
1805 y.
Opiy
(qoradori)dan
morfin
alkaloidining ajratib olinishi
Sertyurner
1809 y.
Farmakologiyaga
hayvonlarda
tajribalar o‘tkazishni kiritish. Strixnin
ta’sirining tahlili
Majandi
1820 y.
Xinn daraxti po‘stlog‘idan xinin
alkaloidining ajratib olinishi
Pellete, Kaventu
1831 y.
Atropin alkaloidining ajratib olinishi
Mayn
13
1844 y.
Xirurgik narkoz uchun azot I
oksidining qo‘llanilishi
Uells
1846 y.
Efirning narkotik ta’sirining dastlabki
namoyish etilishi
Morton
1847 y.
Xloroformning
xirurgik
narkoz
uchun qo‘llanilishi
Simpson
1848 y.
Opiy
(qoradori)
dan
papaverin
alkoloidining ajratib olish
Merk
1856 y.
Kurare
ta’sir
mexanizmining
aniqlanishi
Klod Bernar
1860 y
Fenoldan
salitsilat
kislotasining
sintezlanishi
Kolbe va Lautemann
1869 y.
Xloralgidratning uyqu chaqiruvchi
vosita sifatida amaliyotga kiritilishi
Librix
1879 y.
Nitroglitserinning “ko‘krak qisishi”ni
davolash uchun qo‘llanilishi
Merril
1879 y.
Kokainning
anesteziyalovchi
samarasining kashf etilishi
Anrep
1899 y.
Salitsilat kislotasidan atsetilsalitsilat
kislotasi (aspirin) ning sintezilanishi
Genrix Drezer
1904 y.
Sintetik
anestetik
novokainning
ajratib olinishi
Eynxorn
XIX
asrningboshlari
Ximioterapiyaning
umumiy
tamoyillarining
ishlab
chiqilishi.
Zahmga
qarshi
salvarsan
preparatining olinishi va amaliyotda
qo‘llanilishi
Erlix
1911 y.
Dastlabki vitaminnig ajratib olinishi
(B
1
)
Funk
1916-1917 yy.
Geparinning ajratib olinishi
Mak-Len, Xauel
1921-1922 yy.
Insulinning ajratib olinishi
Benting, Best
1929 y.
Penitsillinning tasodifiy ochilishi
Fleming
1935 y.
Prontozilning
(qizil
streptotsid) Domagk
14
antibakterial xossasining ochilishi
1937 y.
Gistaminga
qarshi
vositalarning
ochilishi
Bovet, Staub
1940 yilda
Penitsillinning toza holda ajratib
olinishi
va
bemorlarga
qo‘llab
boshlanishi
X.V.FlorivaE.B.Cheyn
1942 yilda
Sobiq Sovet Ittifoqida ilk marotaba
penitsillinning ajratib olinishi va
bemorlarda qo‘llab boshlanishi
Z.V.Ermoleva
1943-1949 yy.
Kortizonning ajratib olinishi va
amaliy tibbiyotda qo‘llanilishi
Kendal, Rayxshteysh,
Xench
1944 y.
Silga qarshi antibakterial vosita
bo‘lgan streptomitsinning ajratib
olinishi
Vaksman
1950-1952 yy.
Dastlabki neyroleptik – aminazinning
ajratib olinishi va amaliy tibbiyotda
qo‘llanilishi
Sharpante, Kurvuaze,
Laborn.
1951 y.
Silga qarshi sintetik vosita bo‘lgan
izoniazidning ajratib olirnishi
Foks
1954 y.
Ichilganda
samarador
bo‘lgan,
sulfonil
mochevina
unumi
hisoblanuvchi qandli diabetga qarshi
birinchi
vositaning
amaliyotga
kiritilishi
Franke, Fuks
1958 y.
Simpatolitik
bo‘lgan
guanetidin
(oktadin) ning olinishi
Mell, Maksvell
1958 y.
α-adrenoretseptorlarning
birinchi
blokatorining ajratib olinishi
Pauell, Sleter
1966 y.
Silga qarshi 1-qator antibakterial
vosita hisoblanuvchi rifampitsinning
ajratib olinishi
Maggi
1966 y.
Insulinning sintezlanishi
Katsoyanis
1972 y.
H
2
-gistamino
retseptorlar
blokatorlarining olinishi
Yulek
15
1975-1976 yy.
Endogen og‘riq qoldiruvchi peptidlar
–enkefalinlar
va
endorfinlarning
ochilishi
Xyuz,
Kosterlits,
Erenius, Li
1980 y.
Yallig‘lanishga
qarshi
nosteroid
vositalarning siklooksigenazali ta’sir
mexanizmining ochilishi
DjonVeyn
Do'stlaringiz bilan baham: |
