O’quv darslik

b) Antibiotiklar 
Sikloserinni turli turdagi aktinomitsitlar ishlab chiqaradi. Sintetik yo‘l 
bilan ham olingan.
Keng ta'sir spektriga ega. Dori preparati sifatida sikloserinni D-izomeri 
ishlatiladi. Xujayra tashqarisida va xujayra ichkarisida joylashgan sil 
mikobakteriyasiga qarshi eng samarador (faolligi bo‘yicha izoniazid, 
rifampitsin, streptomitsindan kuchsizroq). Boshqa mikroorganizmlarga katta 
konsentratsiyada ta'sir ko‘rsatadi. Xujayra devori sintezini buzib sikloserin 
bakteriotsid ta'sir etadi. Sikloserin kimyoviy tuzilishi jixatdan D-alaninga 
o‘xshash bo‘lganidan raqobatdoshlik asosida D-alaninratsemaza va D-
alaninsintetaza fermentlarni faolligini susaytiradi (ingibitsiyalaydi). Natijada 
ko‘pgina bakteriyalar xujayra devorini tuzilishi uchun zarur bo‘lgan D-alanil-D-
alanin dipeptidini hosil bo‘lishi buziladi. 
Sil mikobakteriyasini sikloseringa chidamliligi nisbatan sekin rivojlanadi. 
MIT dan yaxshi so‘riladi. Orqa miya suyuqligiga (likvor) oson o‘tadi, undagi 
preparatning konsentratsiyasi qon zardobidagiga yaqin. Kiritilgan sikloserinning 
taxminan 1/3 kimyoviy o‘zgarishlarga uchraydi. Preparat buyrak orqali ajraladi 
(1 sutka davomida taxminan 50 %). 
Sikloserinni qo‘llashga ko‘rsatma bu boshqa silga qarshi vositalarni 
ko‘tara olmaslik yoki ular samarasiz bo‘lgan holatlardir. I va II-guruh 

---

- 902 -
preparatlar bilan sikloserinni birgalikda qo‘llash eng yaxshi natija beradi. 
Preparat enteral qo‘llaniladi (ichish tavsiya etilgan). 
Sikloserinni qo‘llaganda tez-tez noxush ta'sirotlar yuzaga keladi. Asosan 
bular asab-ruhiy buzilishlar, bosh og‘rig‘i, bosh aylanishi, tremor, tirishish, 
qo‘zg‘olish yoki depressiv psixozlar, ba'zida dispepsiya kabi buzilishlar 
kuzatiladi. Allergik reaksiyalar juda kam bo‘ladi. 
MNS funksiyalarini buzilishlarini bartaraf etish uchun piridoksin, 
glyutamin kislotasi, ATF preparatlari kiritiladi. 
Kanamitsinni Streptomyces Kanamyceticus ishlab chiqaradi. Preparat 
aminoglikozidlar guruhidagi antibiotiklarga mansub. Sulfat shaklida chiqariladi. 
Kanamitsin keng antibakterial ta'sir spektriga ega. Jumladan sil 
mikobakteriyasi, ko‘pgina grammusbat va grammanfiy bakteriyalarga halokatli 
ta'sir ko‘rsatadi. Streptokokklar (enterokokklardan tashqari), pnevmokokklar 
ularning ta'siriga kam sezgirlar. U ko‘k yiring tayoqchasi, anaeroblarga, 
spiroxetalarga, patogen zamburug‘larga va haqiqiy viruslarga ta'sir etmaydi. 
Uning antimikrob ta'sir mexanizmi bakteriyalarda oqsil sintezini susaytirishi 
bilan bog‘liq. Kanamitsin bakteriostatik hamda bakteriotsid ta'sirga ega. 
Bakteriyalar kanamitsinga tez turg‘unlik orttiradilar. MIT dan preparat juda oz 
miqdorda so‘riladi, rezorbtiv ta'siridan foydalanish uchun prerapatni mushak 
ichiga kiritiladi. Shu yo‘l bilan qo‘llanganda qon zardobida preparatning 
maksimal konsentratsiyasi taxminan 1 soatdan so‘ng aniqlanadi. Antibakterial 
ta'siri 6-12 soatgacha saqlanadi. GEB dan kanamitsin amaliy jihatdan o‘tmaydi. 
Buyrak orqali ajraladi. 
Tibbiyot amaliyotida kanamitsin II-guruh silga qarshi vositalar 
preparatlari sifatida, hamda grammanfiy mikroorganizmlar (ichak tayoqchasi, 
kapsulali bakteriyalar va boshqalar), protey, tilla stafilakokk va boshqa 
kanamitsin ta'siriga sezgir bo‘lgan qo‘zg‘atuvchilar bilan chaqirilgan 
infeksiyalarda qo‘llaniladi. Boshqa antibiotiklarning samarasiz ekanligi 
kanamitsinni qo‘llashga asosdir.

---

- 903 -
Mushaklar ichiga in'eksiya qilishdan tashqari preparat tana bo‘shliqlariga 
kiritilishi mumkin. Bundan tashqari, uni ba'zida enteral qo‘llashga tavsiya etiladi 
(ichak mikroflorasini qo‘piyishini to‘xtatish uchun) 
Kanamitsin yuqori zaxarlilik bilan xarakterlanadi. Jumladan u gentamitsin 
va 
streptomitsinga 
nisbatan 
kuchliroq 
(lekin 
neomitsindan 
kamroq)
ototoksiklikga ega. 
Quloqda shang‘illash (shovqin)ni paydo bo‘lishi preparatni qo‘llashni 
to‘xtatishga asos bo‘ladi, chunki u eshituv nervini jarohatlab, eshitishni qaytmas 
susayishiga, hattoki gunglikka olib kelishi mumkin. Kanamitsinni ototoksik 
ta'siri, ayniqsa, uni uzoq muddat qo‘llaganda xavfli (silni davolashda). 
Vestibulyar buzilishlar nisbatan kam uchraydi. Kanamitsin yaqqol ko‘zga 
tashlanadigan nefrotoksik ta'sirga ham ega. Shu sababli davolash davrida 
muntazam nafaqat eshitish holatini, balki buyrak funksiyasini ham nazorat qilish 
darkor. Bundan tashqari, jigarga ham salbiy ta'sir ko‘rsatishi mumkin. Ba'zan 
allergik reaksiyalar kuzatiladi. 
Qo‘llash mumkin bo‘lmagan holatlar va ehtiyot choralari neomitsin va 
gentamitsinnikiga o‘xshash. 
II guruh silga qarshi antibiotiklarga kapreomitsin va florimitsin sulfat 
(viomitsin)lar ham tegishli.