O’quv darslik

Qo‘llanilishi
:
- bosh miya qon aylanishining buzilishi tufayli yuzaga 
kelgan aqliy etishmovchilik (tanqislik), ateroskleroz, insultlardan keyingi 
holatlar, miyaning lat eyishi, jarohatlari. Alkogol tufayli yuzaga kelgan aql 
pastlik (telbalik), tug‘ma aql pastlik, tutqanoq xastaligi, gipertoniya. 
PIRATSETAM
(NOOTROPIL)
. Ta’siri aminolonga o‘xshash, lekin 
harakatga ta’sir etmaydi, uyqu chaqirmaydi, og‘riqsizlantiruvchi vositalar 
ta’sirini kuchaytirmaydi. Kimyoviy tuzilishi siklik GAMKga o‘xshaydi. 
Zaharsiz. GEBdan yaxshi o‘tadi. Organizmdan o‘zgramagan holda ajratiladi. 
Aminolonga o‘xshab qo‘llaniladi. 
ANALEPTIKLAR 
(Analambano – ko‘tarish, mustaxkamlash, sog‘ayish, grekcha so‘z). 

---

- 363 -
Bu guruh vositalar MNSga stimullovchi ta’sir ko‘rsatadilar. Har bir 
preparat bosh miyaning ma’lum markazlariga ta’sir etadi. 
KOFEIN
– bosh miya po‘stloq qavatiga, 
karozol, kordiamin, bemegrid
-
uzunchoq miya markazlariga, 
strixnin
orqa miyaga. Katta dozalarda hamma 
analeptiklar qo‘zg‘alish jarayonini tarqalishini tezlashtiradilar va shu tufayli 
tirishish hurujini keltirib chiqaradilar. SHuning uchun ular tirishish chaqiradigan 
zaharlar deb ham ataladi. 
Bosh miyada qo‘zg‘alish kuchaysa-klonik tirishi yuzaga keladi (
kamfora, 
korozil, bemegrid
). Orqa miya qo‘zg‘alsa tetanik tirishish yuzaga 
keladi(
strixnin
). Tibbiyot amaliyotida keng qo‘llaniladigan analeptiklar 
kimyoviy tuzilishi bo‘yicha quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 
1.
Kislotalarning alkillangan aminlari (
kordiamin
); 
2.
Bitsiklik ketonlar (
kamfora
); 
3.
Glyutarimidlar (
bemegrid
). 
Uzunchoq miyada joylashgan nafas va qon aylanish markazini 
qo‘zg‘atuvchi analeptiklar eng ko‘p qiziqish uyg‘otadi. Ularning ta’siri ko‘proq 
shu markazlar faoliyati susayganda yorqin namoyon bo‘ladi. Analeptiklar 
ta’sirida nafas markazining qo‘zg‘aluvchanligi (SO
2
ga sezgirligi) ortadi. Ba’zi 
analeptiklar bu markazga bevosita ta’sir etadilar (
bemegrid, kamfora
) ba’zilari 
bilvosita – karotid koptokcha zonasidagi N-xolinooretseptorlar orqali reflektor 
ta’sir etadilar (
kordiamin, SO
2
). Bunda nafas olish tezlashadi va chuqurlashadi. 
Analeptiklar ta’sirida qon bosimi oshadi, periferik tomirlarning umumiy 
qarshiligi oshadi, bu ayniqsa qon bosimini pasayganda yorqin namoyon bo‘ladi. 
Kamforani yurakni stimullash ta’siri uning adrenergik nervlarni qo‘zg‘atishi 
bilan bog‘liq. Analeptiklar ta’sir kuchiga qarab quyidagicha joylashadilar: