O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

30-rasm
. 
Turli biznes birliklarini baholashdagi
o’lchov va sa’y 
harkatlar ijroning turli xil bosqichlari 
2005 yildagi Kanadadagi Xalqaro Moliyaviy Ijrolar tomonidan o’tkazilgan 
so’rov, “BMHlarning Bugungi va Ertangi Roli”, shuni aniqladiki Bosh Moliyaviy 
Hodimlar moliyaviy analizlarda 93%, moliyaviy risk menejmentida 92.3%, 
avvaldan baholash va proyektlash 87.3%, biznes va moliyaviy sistemalarda 
82.4%, va moliyaviy va kapital struktura o’zgarishida 79.6% miqdorda to’g’ridan 
to’g’ri o’rin tutadi. BMHlarnig qolgan qo’shimcha funksiyalari esa: Operatsion 
risk menejmenti 70.4%, strategik planlar yozish 69%, strategic va biznes rejalash 
59.9%. Bu so’rovlar natijalari BMHlarnig ma’suliyatini ko’rsatadi.
Qiymat yaratishga xizmat qiladigandagi resurslar
 - 
Kompaniya strategiyasi 
qiymat yaratishdagi yo’ldir.Ammo qiymat havodan yaratilmaydi. Qiymat 
yaratish, yoki iqtisodiy foyda qo’shish, taqqoslash va raqobat ustunligi aniqlashni 
talab etadi, va strategiyani rivojlantirish bu foydalarni yaratadi. 
Bu foydani to’liqroq tushunish uchun Maykl Porter tomonidan taqdim 
etilgan metodikani qo’llash lozim. Porterning 5 qoidasi kompaniyaning 
qobiliyatini foyda olishga bog’laydi: 

Ta’minotchilarning narxlarni tortishish darajasi yetkazib beruvchilarning 
Tovar va servislarni sotib olish darajasiga uzviy bog’liqdir. 

Sotib oluvchilarning narxlarni tortishish darajasi kompaniya mahsulot yoki 
servislarini sotib oluvchilarning savdo darajasiga uzviy bog’liqdir. 

Yangi kirayotganlarning tahlikasi sanoatdagi to’siqlarga bog’liq. 

O’rniga qo’ysih tahlikasi alternativ tovar va servislarga uzviy bog’liqdir. 

Sanoatdagi mavjud a’zolarning raqobat darajasi ularning soni va hajmiga, 
kompaniya strategiyalariga, mahsulotlar orasidagi farqqa va sanoatdagi 
savdoning o’sishiga bog’liqdir. 
•Ishchilarni 
rag`batlantirish
•Ishchilar qobiliyatlari
•Ishchilarni tayyorlash 
uchun ketgan vaqt
•Iste`molchi foydasi
•so`rovlar natijalari
•o`z vaqtida yetkazib 
berish
•Iste`molchi foydasi
•Iste`molchi 
e`tirozlari soni
•so`rovlar natijalari
•o`z vaqtida 
yetkazib berish
•Investitsiyadan 
qaytgan foyda
•Iqtisodiy qo`shilgan 
qiymat
•Foydalarning o`sish 
ko`rsatkichi
Moliyaviy 
ijro
Iste`molchi 
munosabatlari
Organizatsion 
o`rganish va 
o`sish
ichki biznes 
jarayoni

---

498 
Porterning 5 qoidasi kompaniyaning qiymat yaratishi uchun mo’jizaviy 
formulani bermaydi. Balki, bu 5 qoidaning maqsadi kompaniyaning sanoatga 
ta’sir etuvchi kuchi va tahlikalari haqidadir.
Porterning qoidalari, umuman olganda, kompaniyaning qanday qilib foyda 
olishidagi iqtisodiy nazariyalardir. Garchi Porterning qoidalari dinamik 
iqtisodiyotda oson ko’rinse ham, ular kompaniya uchun qiymat qo’shishda 
boshlang’ich analiz nuqtasi rolini o’ynaydi. Porterning fikricha kompaniya nisbiy 
qiymat, farqlash, va nisbiy narxlar evaziga taqqoslash ustunligiga erishishi 
mumkin. Menejment bu qoida va strategiyalarni kompaniyaning iqtisodiy foyda 
olishi uchun ishlatishi mumkin. 
Menejment hech qachon qiymat yaratishda hisobga olinmaydigan asosiy 
iqtisodiyotni nazardan chetda qoldirishi kerak emas.Agar kompaniya ustlikka ega 
bo’lsa unda bu holat qiymat yaratish uchun asos bo’lib hizmat qiladi. Agar bu 
ustunlik boshqalar ham o’zlashtirishi uchun tez bo’lsa unda bu ustunlik tez orada 
yo’lishi mumkin. Kompaniyalarni boshqa yaxshi ijro etayotgan kompaniyalarda 
metodika olishi o’sha strategiyaning qiymatini yo’qolishiga olib keladi. Shuning 
uchun, strategik rejalash strategik obyektivni o’rnatishni, uni rivojlantirishni, va 
sekin astalik bilan o’sha maqsadlar tomon harakat qilishni, va strategik obyektivni 
qayta baholashni talab etadi.