Тупроқшунослик асослари

Таянч иборалар: 
тупроқ, механик таркиб, механик 
элементлар, заррача, физикавий хоссалар, зичлик, физик-механик 
таркиб,физик етилганлик, солиштима оғирлик, ҳажм оғирлик, 
умумий ғоваклик.

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
47 
Табиий ҳолати сақланган ҳолда олинган, маълум ҳажмдаги тупроқ 
массасига унинг зичлиги ѐки ҳажмий массаси дейилади. Бу кўрсаткич ҳам 
қуруқ тупроққа нисбатан г/см
3
билан ифодаланади. Зичлик тупроқнинг 
минералогик ва механик таркибига, структура ҳолатига ва органик моддалар 
миқдорига боғлиқ. Бундан ташқари, зичликка тупроқга ишлов бериш 
жараѐни ва қишлоқ хўжалик техникасининг таъсири ҳам катта. Ер бевосита 
ишлангандан кейин, у энг ғовак ҳолда бўлиб, кейинчалик аста-секин 
зичлашиб боради ва маълум вақтдан кейин (келгуси ҳайдовга қадарли) 
зичлиги кам ўзгарадиган ҳолатга келади. Аммо маълум чуқурликка қадар 
ишлов бериладиган майдонларда, ҳайдалма остки қатламнинг йилдан-йилга 
зичлашиб бориши кузатилади(бунда "Плуг товон" қатлами юзага келади). 
Чириндига бой, структурали ва етилган ҳолда ишлов берилган ерларда 
зичлик кам бўлади. Зичлик тупроқнинг сув-ҳаво хоссалари ва ундаги 
биологик жараѐнларнинг боришида ҳамда ўсимликлар учун зарур озиқ 
моддаларнинг тўпланишида муҳим роль ўйнайди. Зичланган ерларда сувнинг 
шимилиши камаяди, ҳаво алмашинуви ва ўсимликлар илдизларининг эркин 
ривожланиши учун ноқулай шароит юзага келади.Бўз тупроқларнинг 
ҳайдалма қатлами учун ғўза ўстирилаѐтган шароитда энг мақбул зичлик 1,2-
1,3 г/см
3
ва жуда кўпи билан 1,35 г/см
3 
бўлиши керак. Агар тупроқнинг 
зичлиги энг мақбул чегарадан юқори бўлса, юзага келадиган салбий 
шароитлар натижасида пахтанинг ҳосилдорлиги кескин камаяди. Бунда 
тупроқнинг турли даражадаги зичлиги, аввало, ғўзанинг илдиз ривожига 
таъсир этади(12- расм). 
Тажрибалардан маълумки, тупроқ зичлиги 1,4-1,5 г/см
3
бўлганда, 
илдизлар қаттиқ қатламни ўта олмай, фақат устки қатламда ѐнига қайрилиб 
ўсади. Зичланиш нормал (1,2 г/см
3 
) бўлганда илдизлар тўғри ва чуқур кириб 
бориб ѐн илдизлар атрофга яхши таралади. 
 
12-расм. Тупроқ зичлигининг ғўза илдизи ривожланишига таъсири. 

---