Тупроқшунослик асослари

Таянч иборалар:
 
тупроқ, генетик тупроқшунослик ,ўсимлик, табиий 
жисм, унумдорлик, тупроқ қоплами

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
21 
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 1-чақириқ 11-12 сессиялари 
(30 апрел ва 28 август 1998 йил) да "Ер кодекси", "Давлат Ер кадастри 
тўғрисида" ги қонунлар муҳокама қилиниб қабул қилинди. Ушбу 
ҳужжатларда "Ер умуммиллий бойлик, Ўзбекистон Республикаси 
халқларининг ҳаѐти, фаолияти ва фаровонлигининг асоси сифатида ундан 
оқилона фойдаланиш зарур ва у давлат томонидан муҳофаза қилинади» деб 
кўрсатилган. 
Тупроқ - инсонларни ардоқлаб, ноз-неъматлар билан тўйдираѐтган 
битмас-туганмас бойлик ҳамда зарурий озиқ-овқат маҳсулотлари ва керакли 
хом ашѐ етиштирадиган манбадир. Тупроқ юртимизнинг энг асосий бойлиги. 
Тупроқ ҳаѐт учун қуѐш, ҳаво ва сувдек зарур бўлиб, у биологик тирик жисм 
ҳисобланади.
Тупроқ қатлами биоқатламдаги ҳаѐтни турли салбий оқибатлардан 
ҳимоялашда ўзига хос экран ролини бажаради. Биосферанинг барқарор 
ҳолати тупроқ қопламининг нормал функцияси ва унинг муҳофазаси билан 
чамбарчас боғлиқ. Тупроқнинг энг асосий вазифаларидан бири Ердаги 
ҳаѐтнинг мавжудлигини, давомийлигини таъминлашдир. Айнан, ўсимликлар, 
улар орқали эса ҳайвонот дунѐси ва инсонлар ўзининг яшаши учун, 
биомассасини яратиш учун озиқа моддалар ва сувни тупроқдан олади. 
Тупроқда организмлар учун қулай ва зарур ўзлаштирилаоладиган кимѐвий 
бирикмалар шаклида биофил элементлар тўпланади. Тупроқда барча ер усти 
ўсимликлари ривожланади, унда микроорганизмлар ва турли хил жониворлар 
озиқланади. Тупроқсиз ердаги тирик организмларнинг табиий ассоциацияси 
фаолият кўрсата олмайди. Энг муҳими, бунда биосфера жараѐнларининг 
бирлигини яъни: тупроқ бу ҳаѐтнинг маҳсули ва шу билан бирга унинг 
мавжудлигининг шарти .
Экосистемада яъни инсон яшайдиган табиий муҳитда, тупроқ муҳим 
аҳамиятга эга, қайсики айнан тупроқ уларни истеъмол қиладиган асосий 
озиқа массаси билан таъминлайди.
2. Тупроқ ер шарининг барча қобиқлари ҳаѐтида катта роль ўйнайди ва 
қатор вазифаларни бажаради. Айниқса тупроқ қопламининг қатламнинг 
ажралмас қисми сифатидаги хилма-хил кўплаб вазифалари алоҳида 
аҳамиятга эга. Тупроқ қопламининг биоқатламдаги асосий (бошқалар билан 
алмаштириб бўлмайдиган) вазифалари қуйидагилардир:
1). 
Тупроқнинг биоэкологик вазифаси
- тупроқ экология манбаи ва муҳит 
бўлиб, унда кўплаб органик моддалар тўпланади. Академик В.А.Ковданинг 
ҳисобича ер юзасида (асосан ўрмонларда) тўпланадиган биологик қисм 
миқдори қарийб n·10
13
тоннани ташкил этади. Ер ости илдиз қисми ҳамда 
ҳайвонот ва микроорганизмлар фаолияти билан боғлиқ органик моддалар 
миқдори бундан кам эмас.
2). 
Тупроқ қатламининг биоэнергетик вазифаси
. Тупроқ қопламини ўз 
ичига олувчи экологик системада ўсимликлар ҳар йили ерда тахминан n·10
17 
ккал миқдордаги кимѐвий актив энергия тўплайди. Тупроқнинг ўзида 
органик моддалар (детрит, гумус-чиринди)да n·10
18
ккал миқдорида энергия 

---