“Ilm-zakovatimiz – senga, ona-Vatan!” mavzusidagi Respublika onlayn ilmiy-amaliy anjumani materillari

“Ilm-zakovatimiz – senga, ona-Vatan!” mavzusidagi Respublika onlayn
ilmiy-amaliy anjumani materillari 
87 
mamlakatlarda ham uch pog‘onali byudjetlar amal qilinishi amaliyoti mavjud. Federativ
mamlakatlarning byudjet tizimi uchta pog‘onadan iborat bо‘ladi: -davlat byudjeti (federal 
byudjet, yoki markaziy hukumat byudjeti), federatsiya a’zosi byudjeti va mahalliy 
byudjetlar. Ushbu shaklda byudjet tizimiga ega bо‘lgan davlatlarga Rossiya, AQSH, 
Kanada, Meksika va b.kiradi. 
Yuqoridagi fikrlarimizda ta’kidlaganimizdek,jahon tajribasida byudjet tuzilmasining 
uch turdagi modeliga amal qilinadi: Birinchidan, masalan Shveysariyada byudjet tizimi
markazlashmagan byudjet tizimining markaziy va mahalliy bug‘inlarining mustaqilligi 
bilan ifodalanadi, ularning har biri shaxsiy daromadlari va harajatlariga ega bо‘ladi. 
Ikkinchi modelda markazlashgan barcha darajadagi byudjetlarning yagona davlat 
byudjetida markazlashuvini anglatadi, bunda har bir yuqori darajadagi byudjetga byudjetni 
tartibga solish xuquqi beriladi. Uchinchi model markazlashgan –aralash- markaziy byudjet 
tomonidan quyi byudjetlarni tartibga solish xuquqi saqlangan holda har bir quyi byudjet о‘z 
harajatlarini qoplaydigan daromad manbalariga ega bо‘ladi. 
о‘rtasidagi о‘zaro aloqalar tushuniladi.
turli darajadagi byudjetlar va byudjet mablag‘lari oluvchilari, byudjetlarni tashkil etish va 
tuzish tamoyillari, byudjet tuzish jarayonida byudjetlararo va byudjet hamda byudjetdan 
mablag‘ oluvchilar о‘rtasida vujudga keladigan о‘zaro munosabatlar yig‘indisidir. 
amoyili deganda huquqiy bazaning, pul tizimining, byudjet hujjatlari shakllarining, 
mamlakatdagi byudjet jarayoni tamoyillarining yagonaligi hamda turli darajadagi byudjetlar 
xarajatini moliyalashtirish - mablag‘ bilan ta’minlash); 
deganda u yoki bu iqtisodiy hodisa, jarayon va munosabatlarning tarkibiy tuzilishi, 
belgilanishi va iqtisodiy mazmunini tо‘liq va batafsil о‘rganish, aniqlash va tahlil qilish 
tizimini tarkibiy tuzilishini, uning alohida daraja va sohalar bо‘yicha elementlari tо‘plamini 
Byudjet tasnifidan davlat byudjetini tuzish, kо‘rib chiqish, qabul qilish hamda ijro 
etish maqsadida byudjet ma’lumotlarini tizimga solish uchun foydalaniladi. Byudjet tasnifi
byudjet ma’lumotlarini xalqaro tasnif tizimlarining aynan shunday ma’lumotlari bilan 
qiyoslashni ta’minlaydi.
Byudjet tasnifi quyidagi tasniflarni о‘z ichiga oladi:
-