Мавзу: Логопедик ритмиканинг объекти, предмети ва вазифалари

Мусиқий кузатувсиз нутқий машқлар.
Бу машғулотлар биринчи маротаба В. А. Гринер томонидан тили дудуқланувчи 
болалар билан шуғулланишида қўллаш учун тавсия етган бўлиб мусиқа асбобидан 

---

- 21 - 
фойдаланишни билмаган логопед учун жуда қулайдир. Бундай топшириқлардан эрталабки 
бадантарбия машғулотларни ѐки жисмоний тарбия машғулотларини ўтказишда, логопедга 
машғулотлар вақтида шер стрларини бирон бир ҳаракатлар билан ѐки ҳеч қандай 
ҳаракатлар айтган холда фойдаланиш мумкин. Ҳаракатлар техникавий бўлмаслиги лозим. 
Нутқ машғулотларининг барчасини хам ҳаракатланиб туриб ѐки бир вақтнинг ўзида шеър 
айтиши билан бирга бажарилиб бўлмайди. Бундай фаолият нафас олишнинг бузулишига 
олиб келиши мумкин. Шу сабабли шуғулланувчилрни икки гуруҳга бўлиш мақсадга 
муофиқ бўлади; биринчи гуруҳ ҳаракатларни бажарса иккинчи гуруҳ матнни ўқийди.
Ҳаракатларниш билан бирга бажариладиган нутқ машғулотларида болалар айлана 
бўлиб полвон қадамлар билан юра бошлайдилар ва қадамларга мослаб мослаб қуйидагича 
шерни айтадилар: 
Шеър :
Оддий қадам ташлашга ўтадилар.
Шеър: 
Қуйидагича шеърни айтган холда ярим ўтириб олиши.
Шеър: 
Ёки учида айлана бўлиб юриш.
Шеър: 
Болалар қўлаларини ѐнга чўзиб кафтларини мушт қисадилар сўнгра кафтларини очиб 
қўлларини белларига қўядилар: 
Болалар қўлларини орқага чўзиб турадилар, қўлларини айлана бўйлаб 
ҳаракатлантириб қуйидаги шеърни айтадилар. 
Шеър:
Болалар коптокни бир қўшнисидан олиб иккинчи қўшнисига ўнг ѐки чап йўналиш 
бўйича ирғитадилар. Охирги бўғин айтилиши билан коптокни ерга урадилар. 
Нутқ машқи ва ҳаракатларни алоҳида бажаришида горизантал ҳолатда байроқча 
иккала қўл билан ушлаб турулади, авволо ўнг оѐқ билан, кейин чап оѐқ билан кетма-кат 
байроқчалардан хатлаб ўтилади.
Биринчи бола чапроғида иккинчиси ҳаракатни бажаради. Болалар оѐқлари билан ҳар 
томонга биргаликда тарбиячи ўқиѐтган матн садоси остида сакрай бошлайдилар. 
Мусиқий ўлчов ѐки метр туйғусини шакллантирувчи машғулотлар
Мусиқий метрини турли даражадаги қатламларининг аксентлашмаган улушлари 
аксентлар муносабатлари тузилишини ташкил етади бундай тузум метр даражалари 
миқдори ва метрик муносабатларида турлича вақт улушларига эга бўлган расм билан 
белгиланади. Метрнинг алмашинуви аксентларининг кочирилганлигига олиб келади. 
Шуғулланувчиларга авволо, “охангнинг зарб лаҳзаси хақида” ги каби аксент тўғрисида 
бошланғич тушунчаларни бериш зарур. Улар мусиқани тинглашни ва тенг кучли оханг 
фанида алоҳида зарбли оханглар лағзаларни фарқлай билиши, сўнгра малум бир шартли 
ҳаракатлар билан жавоб реаксиясини ўрганадилар. 
Авволо кутилмаган аксентлар сўнгра метрик (текис такрорланувчан) ва ўтувчи 
аксентлар устида махсус иш олиб борилади. Мазкур бошланғич тушунчалар озлаштириб 
олинганидан сўнг машғулотлар диққат эътиборлиини ривожлантириши каби ўтказадилар. 
Аксент риалнинг ихтиѐрий регистридаги най билан ѐки барабан зарбаси билан 
бажарилади. Бошланишидан шуғулланувчилар ўз жойида ўтирга ѐки турган ҳолатда 
қарсак чалиш оѐқлари дупурлатиши, бирор бир предметни узатиш, коптокни олиб илиши 
ва хакозолар орқали шартли ҳаракат рефлексияьни берадилар. Кейин тарбиячи қайта 
жойлашиб олиш учун берилган шартли сигнал сифатидаги, аксент билан боғлиқ бўлган 

---

- 22 - 
жойлашувларни кўрсатади. Кутилган аксент–ҳаракатланиш учун унинг бир турдан 
иккинчиси турига ўтиш учун ҳаракатни ѐки навбатдаги гуруҳланган топшириқларни 
бажариш навбати учун берилган сигнал вазифасини ўтайди. Кутилмаган аксентни машқ 
қилиш шуғулланувчиларни литриква ўтувчи аксентлар билан ишларига тайѐрланади. 
Бунда хам турли машқлардан яьни кутилмаган аксентни қабул қилиш метрик аксентни 
қабул қилиш бир текис такрорланувчи аксентни қабул қилиш ўтувчи аксентни қабул 
қилиш машқлардан кенг фойдаланиш мухимдир. Мусиқий темп туйғусини 
шакллантирувчи машқлар.