Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

9.4.
 
Xalqaro fond bozorida transmilliy korporatsiyalarga tashqi moliyaviy 
resurslarni jalb etishning asosiy instrumentlari 
TMK lar rivojlanishi ko‗p jihatdan xalqaro valyuta bozoridan moliyaviy 
resurslar jalb qilish imkoniyatlari bilan aniqlanadi. Xorijiy valyuta resurslar jalb 
qilish jarayonida TMK lar qaror qabul qilishda ko‗rib chiqiladigan bir qator ustuvor 
yo‗nalishlar mavjud bo‗lib, bulardan quyidagilar asosiy hisoblanadi
194
:

foiz stavkalari pariteti; 

prognozlashning muhim insturmenti sifatida forvard stavkasi; 

almashinuv kurslar dinamikasini prognozlari. 
TMK lar tomonidan moliyaviy resurslar jalb qilishning u yoki bu valyuta 
sxemalarini tanlashda moliyaviy resurslar qiymatidagi nisbat va xalqaro valyuta 
bozorida o‗tkaziladigan valyuta operatsiyalari risklarini aniqlanadi.Jalb qilinadigan 
resurslar qiymati va risklarni balanslashtiruvchi insturmentlardan biri hosilaviy 
moliyaviy insturmentlar hisoblanadi. 
Shuningdek, TMK lar xalqaro kredit bozori resurslaridan ham faol 
foydalanadi. Tashqi kredit resurslari qisqa va uzoq muddatli hamda bank va tijorat 
193
Mejdunarodniy valyutniy rinok i valyutniy diling: ucheb.posobie/Ye. G. Knyazeva, N. N. Mokeeva, V. B. 
Rodicheva, V. Ye. Zaborovskiy.–Yekaterinburg: Izd–vo Ural. un–ta, 2014.55– 61s. 
194
Mejdunarodniy finansoviy rinok:ucheb.posobie./pod red. d–ra ekon.nauk,prof. V.A.Slepova, d–ra ekon.nauk,prof. 
Ye.A.Zvonovoy. –M.:Magistr,2007.279–282s.

---

216 
kreditlariga differtsiyalanadi. TMK lar uchyoti xususiyatidan kelib chiqib, tashqi 
parallel kreditlar yordamida moliyaviy resurslar jalb qilish imkoniyatiga ega.
9.7-rasm. TMK larda tashqi paralel kreditlash sxemasi 
Manba: 
Mejdunarodniy finansoviy rinok:ucheb.posobie./pod red.d–ra ekon. nauk, prof. 
V.A.Slepova, d–ra ekon.nauk,prof. Ye.A.Zvonovoy.–M.:Magistr, 2007.–282s. 
TMK lar rivojlanishini yana bir xarakterli xususiyati ularni sindikatlashgan 
kreditlar jalb qilinishi hisoblanadi. Sindikatlashgan kreditlar bir necha banklar 
tomonidan TMK larga yirik loyihalarni amalga oshirish uchun taqdim etilib, bu 
banklarga kredit risklarini alohida ishtirokchilari bo‗yicha taqsimlash va o‗z likvidli 
resurslarini nisbatan past darajada ushlab turish, TMKlarga faqatgina qarz kapitali 
kontsentratsiyasi emas, shu bilan birga uni jalb qilish bilan bog‗liq transaktsion 
xarajatlarni pasaytirish imkoniyatini beradi. Ko‗rsatilgan omil va yondoshuvlar 
investitsion (fond) insturmentlaridan tashqi moliyaviy resurslar sifatida tanlash va 
foydalanishda xarakterlidir. Korporatsiya va uning sho‗‘ba strukturalari likvidlikni 
ta‘minlash uchun qisqa muddatli pul mablag‗larini jalb qilish uchun turli 
insturmentlarni qo‗llashadi. Samarali insturmentlardan biri bo‗lib yevroveksellar
(euronotes) emissiyasi hisoblanadi. Bunday yevroveksellar odatda 1, 3 va 6 oy 
muddatga LIBOR stavkasi bazasida hisob-kitob qilingan suzib yuruvchi foizlarda 
emissiya qilinadi. Biroq, ko‗pgina korporatsiyalar konversion sxemalarni 
qo‗llashib, muddati tugashi bilan o‗z veksellari muddatni (ko‗pincha avvalgi 
muddat) yangi muddatga uzaytirishmoqda. Haqiqatda veksellar qisqa muddatda 
o‗rta muddatli tashqi moliyaviy resurslarni faollashtiruvchi insturmentlarga
aylanmoqda. Korporatsiyalar veksellari anderraytingi tijorat banklari tomonidan 
amalga oshirilib, o‗z investitsion portfellari uchun veksellarni xarid qilishlari 
orqali, ko‗pincha ushbu veksel egalariga aylanib qolishmoqda.
 
TMK lar qisqa muddatli tashqi moliyaviy resurslarni jalb qilishda shuningdek, 
yevropa tijorat qog‗ozlari (euro-commercial papers) emissiyasi qilishlari mumkin 
bo‗lib, bu qog‗ozlar joylashtirish anderrayting sindikatlarsiz amalga oshirilganligi 
uchun, bozorda ularni realizatsiya narxi ilgaridan kafolatlangan bo‗lishi mumkin 

---

emas. Yevropa tijorat qog‗ozlarining muddati ko‗pincha investorlar talablari bilan 
aniqlanadi.
Xalqaro amaliyotda tashqi moliyaviy resurslarni jalb qilishda istiqboli 
insturmentlardan biri uzoq muddatli korporativ obligatsiyalar hisoblanadi. 
Korporativ obligatsiyalar bo‗yicha xarajat va daromadlari valyuta turlari bo‗yicha 
joriy foiz stavkalari va korporatsiya joylashgan mamalakat ichki valyutasiga 
nisbatan xorijiy valyuta almashuv kursi dinamikasi sezilarli farqlanishiga olib 
keladi
195
.
Korporatsiya kapital qiymatini belgilanishi TMK moliyaviy resurlarini 
shakllanish manbalari xususiy va jalb qilinadigan moliyaviy resurslarning 
mobilizatsiya xarajatlaridan kelib chiqadi. Boshqacha so‗z bilan aytganda, kapital 
qiymati
–
xususiy va qarz moliyalashtirish manbalari uchun korporatsiyalar 
to‗laydigan o‗rtacha tortilgan narxidir. Uni hisoblash tartibi o‗z ichiga har bir 
moliyalash manbalarining o‗rtacha qiymati (qarz mablag‗lari, imtiyozli aktsiyalar, 
oddiy aktsiyalar,taqsimlanmagan foyda) va TMK balansi passividagi ushbu har bir 
manbalarni ulushi aniqlanadi.
Kapitalning o‗rtacha tortilgan qiymati (weighted average cost of capital–
WACC)