Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Xedjerlash strategiyalari 
Xalqaro moliya bozorida risklarni boshqarishda yoki to‗liq oldini olishda eng 
ko‗p hissa qo‗shuvchi bozor ishtirokchilari bu xedjerlar hisoblanadi. Ularning 
asosiy maqsadi derivativ shartnomalining tuzish orqali bozorda mavjud risklarni 
oldini olishdan iborat. Mukammal xedjerlash bu mavjud riskning to‗liq yuqotish 
uchun tuzilgan shartnoma. Biroq, amaliyotda mukammal xedjerlashni ko‗zatish 
qiyin. Bundan tashqari nazariyada, qisqa va uzoq xedjerlash amaliyoti kuzatiladi. 
Qisqa xedjerlash bu derivativ shartnomalarda qisqa davrni o‗z ichiga oladi. Qisqa 
xedjerlash bu xedjerlovchi allaqachon moliyaviy qimmatlikni sotib olib bo‗lgan, 
ammo uni kelajakdagi biror kunda sotish uchun shartnoma tuzishda foydalaniladi. 
Lekin qisqa xedjerlash faqat o‗z tasarrufida bo‗lgan moliyaviy aktiv uchun emas 
balki kelajakdagi biror bir belgilangan kunda soltib olishi mumkin bo‗lgan aktivni 
kulgusidagi belgilangan kunda sotish uchun ham foydalaniladi. Derivativ 
shartnomalarda uzoq muddatli davrni o‗z ichiga olgan xedjerlash faoliyati bu uzoq 
xedjerlash deyiladi. Odatda uzoq muddatli xedjerlash faoliyati qachonki kompaniya 
kelgusida aniq belgilangan kunda ma‘lum bir aktivni sotib olmoqchi bo‗lsa va 
uning narxini hozirning o‗zida belgilamoqchi bo‗lgan holda amalga oshiriladi. 
Xedjerlash faoliyati va aktsionerlar o„zaro bog„liqligi 
Ba‘zan, aktsionerlar o‗zlarini xedjerlash maqsadida ba‘zi bir shartnomalarni 
amalga oshiradi. Ammo ular uchun buni kompaniya tomonidan amalga oshirib 
berishlarini zaruriyati yo‗q. Biroq bu kelishuv ochiq savol kabi bo‗lib, kompaniya 
tomonidan kuzatilishi mumkin bo‗lgan risklar borasida kompaniya boshqaruvidan 
ko‗ra aktsionerlar ko‗proq ma‘lumotga ega bo‗lganda amalga oshiriladi. Ammo bu 
faoliyat ham komission to‗lovlar va boshqa transaktsion qiymatliklarni o‗z ichiga 
oladi. Bu yerda kichik transaktsiyalardan ko‗ra katta miqdordagi transaktsiyalr 
uchun xedjerlashdagi har bir qiymatga to‗lovlar kam miqdorda qimmat bo‗ladi. Har 
bir aktsiyanerlar tomonidan amalga oshirilishidan ko‗ra kompaniya tomonidan 
amalga oshiriladigan xedjerlash faoliyati arzonroq bo‗ladi. Yana bir narsani 
ta‘kidlash joizki, koorporatsiyadan ko‗ra aktsionerlar tomonidan osonlik bilan 

---

192 
amalga oshiriladigan faoliyat bu risklarni diversifikatsiyalash faoliyatidir. Yaxshi 
tabaqalashtirilgan portfelli investitsiya faoliyati orqali aktsionerlar korporatsiya 
tomonidan kuzatilishi mumkin bo‗lgan ko‗p sonli risklardan himoya qila olishi 
mumkin.