|
17-MAVZU. TABIAT VA TEXNOGEN SIVILIZATSIYA ESTETIKASI
261
Sohibqiron Amir Temur bobomizning siymosini har tomonlama to‘liq va haqqoniy aks ettirish
uchun bergan tavsiyalarini alohida qayd etish mumkin. Jumladan, “1993 yili Toshkent shahridagi
Amir Temur xiyoboniga o‘rnatiladigan haykalni ilk bor muhokama qilganimiz esimda, - deb
hotirlaydi Prezidentimiz, - Haykaltaroshlar taqdim etgan variantda Sohibqiron qo‘liga nayza
tutgan holda tasvirlangan edi. Men bunga e’tiroz bildirib, «Sohibqiron bobomiz qo‘lida nayza
emas, otning jilovini tutib turgani ma’qul, - degan fikrni bildirdim. Buning ramziy ma’nosi bor.
CHunki, saltanatda nayza ko‘targan odamlar ko‘p bo‘lgan, ammo jilov Amir Temurning qo‘lida
bo‘lgan. Bu mustahkam davlat tizimini qo‘lda mahkam tutib turishni anglatadi. SHu bilan birga,
buyuk ajdodimizning ikkinchi ko‘lini baland ko‘tarib, dunyodagi barcha insonlarga tinchlik-
omonlik, baxtu saodat tilayotgan asnoda aks ettirish maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Qolaversa,
xalqimizda har bir ish bismil-loh aytib, o‘ng qo‘l, o‘ng oyoqdan boshlanadi. Bu haykadda esa ot
nima uchundir chap oyoqdan odim tashlayapti».Muhokama ishtirokchilari bu fikrga qo‘shilishdi
va haykaltaroshlar bildirilgan fikrlar asosida yangi variantni yaratishdi.”
Ana shunday izlanish va tajribalar asosida keyinchalik Farg‘ona shahrida - Ahmad
Farg‘oniy, Urganchda - Muhammad Muso Xorazmiy va Jaloliddin Manguberdi, Navoiy shahrida
- Alisher Navoiy, poytaxtimizda - G‘afur G‘ulom, Abdulla Qahhor va Zulfiya singari
allomalarimiz, yozuvchi va shoirlarimiz haykallarini, Mustaqillik va Xotira maydonlarida
zamonaviy monumental san’atimizning noyob namunasi sifatida tan olingan Mustaqillik va
ezgulik monumentini, Motamsaro ona haykalini, Termiz shahrida Alpomish, Qarshi shahrida esa
«El-yurt tayanchi» va boshqa o‘nlab monumental san’at asarlari barpo etildi.
Baxshilik san’ati.
Odatda baxshilikni estetikada san’at turiga kiritish qabul qilinmagan va
xalq og‘zaki adabiy ijodi sifatida badiiy adabiyotning xili deb hisoblab kelinadi. Aslida “bunday
kamsitish”ning sababi o‘zbek estetikasida shu paytgacha ovro‘paga, to‘g‘rirog‘i, ruslarga
taqlidning nihoyatda kuchli bo‘lganida. SHunday qilib, biz uni to‘laqonli san’at turi deb bilamiz
va buni isbotlashga harakat qilamiz.
Baxshilik san’ati asosan SHarq xalqlarida mavjud, kelib chiqishi qadimgi Hindiston bilan
bog‘liq,
sanskritchadagi
“bhikshu”
(qalandar,
darvesh)
so‘ziga
borib
taqaladi.
Keyinchalik,”baxshi”, “baxsha”, “baxshi”, va boshqa shakllarda SHarq xalqlarining ko‘pchiligida
ustoz, ma’rifatchi degan ma’nolarda qo‘llanilgan. G‘arbda uni faqat qadimgi yunonlar
madaniyatida ko‘rishimiz mumkin.
Xalq dostonlaridagi tasvirlar, majoziylik ko‘p hollarda mubolag‘aga va alliteratsiyaga
asoslanadi, natijada badiiy qiyofa afsonaviylashtirilgan, mo‘‘jizaviylashtirilgan tarzda
gavdalantiriladi. Masalan, “Go‘ro‘g‘li” turkumi dostonlaridagi bahodirlardan biri – Hasan Ko‘lbar
bir to‘yning oshini eb to‘ymaydi, murtining ichiga kalamushlar in qurib tashlagan v.h.
Rassomlik san’ati.
Bu san’at turi ham qadimdan mavjud, uning dastlabki namunalarini
qadimgi tosh asridagi g‘orlar devoriga ishlangan rasmlarda ko‘rish mumkin. Ularda asosan ov
hayvonlari va inson tasviri berilgan.
Rangtasvir voqelikning san’atkor tanlagan nuqtai nazardan mo‘yqalam va bo‘yoqlar
vositasida muayyan tekis materialga rasm tarzida tushirishdan iborat. Unda rassomning uslubi,
bo‘yoq tanlashdagi mahorati, nur va soyalar o‘yini yangicha kompozitsion yondashuv kabi
san’atkor iste’dodini belgilaydigan jihatlar muhim ahamiyatga ega.
Musiqa san’ati.
Agar rassomlik san’atida, deylik uning manzara janridagi Levitanning
mashhur “Qarag‘ayzor” asari ko‘z oldimizda muayyan ma’noda tugallangan rangtasvir sifatida
namoyon bo‘lsa, musiqa asari, masalan, Betxovenning “Oydin sonata”si yoki Hoji Abdulazizning
“Guluzorim” kuyi ohanglar vositasida tinglash jarayonida chizilayotgan rangtasvirdir. YA’ni
rangtasvir badiiy mazmundagi markazni in’ikos ettirgan holda ibtido bilan intihonni
tasavvurimizga havola qilsa, musiqada ibtido, markaz va intiho asarning o‘zida mujassam bo‘ladi.
SHu bois rassomlik san’atini ranglar musiqasi, musiqani esa tovushlar tasviri deyish mumkin. Ayni
Do'stlaringiz bilan baham: |
