Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев

“Хатолар ва ҳисобга олинмайдиган” 
моддасида акс эттирилади. 
Тўлов балансини тузишни ўзининг тегишли усуллари, қоидалари ва 
тартиби мавжуд бўлиб, бунинг асосий жиҳати шундаки, тўлов балансидаги 
моддалар ва кўрсатикчлар халқаро иқтисодий алоқаларда иштирок этаётган 
барча иштирокчилар учун ўзининг ягоналиги талаб ва қоидалари асосида 

---

343 
тузилганлиги билан тегишли қарорларни қабул қилишда асос сифатида 
хизмат қилиши зарур. Акс ҳолда тегишли талаблар ва қоидаларга жавоб 
бермайдиган тўлов баланси халқаро даражада фойдаланиш имкониятини 
бермайди ва уни тузишдан мантиқ чиқмайди.
Тўлов 
балансининг 
моддалари, 
унинг 
маълумотлари 
ва 
кўрсаткичларини ягоналигини таъминлашда Халқаро валюта жамғармаси 
тавсиялари барча мамлакатлар учун асос сифатида қабул қилинган. Ҳозирги 
кунда ХВЖга аъзо бўлган барча мамлакатлар тўлов баланси айнан шу талаб 
асосида тузилади. Бу ушбу мамлакатлар ўртасида унинг ягоналигини 
таъминлашга хизмат қилади. 
Тўлов балансини турлича талқин этилиши
. 
Хорижий мамлакатлар 
иқтисодий адабиётларида тўлов балансинига нисбатан берилган таърифларга 
эътибор берадиган бўлсак, тўлов баланси мамлакатнинг ташқи иқтисодий 
алоқалари бўйича статистик маълумотлар шакли сифатида талқин қилинади. 
Амеркалик иқтисодчилар Вассерман ва Уэйрнинг фундаментал 
ишларида тўлов балансини: «Тўлов баланси – мамлакатнинг маълум даврда 
мазкур мамлакат резидентлари ва бошқа мамлакатлар вакиллари ўртасида 
амалга оширилган ижтимоий – иқтисодий операцияларнинг статистик 
маълумотмларда акс эттирган ҳужжатдир” деган тарзда ифодалайди. 
Халқаро валюта жамғармаси методик кўрсатмаларида тўлов балансига 
янаям аниқроқ ва расмий маънода таъриф берилган. Унга кўра: “Тўлов 
баланси – статистик маълумотлар жадвали бўлиб, маълум даврга тузилади. 
Тўлов балансида: а) алоҳида олинган мамлакатни бошқа мамлакатлар 
ўртасида товарлар, хизматлар ва даромадлар бўйича амалга оширган 
операциялари; б) алоҳида олинган мамлакатнинг бошқа мамлакатлар билан 
СДР ва олтин стандарти бўйича ҳуқуқларининг ўзгариши ва в) ўзаро 
қопланадиган ва бухгалетрия ҳисобида акс эттириладиган бир томонлама 
ўтказишлар ва бир – бирини тўлдирадиган ёзувлар” тарзида баён этилади. 
Тўлов балансининг иқтисодий моҳияти бўйича ҳар – бир мамлакатда 
турлича талқинлар юритилсада, мамлакатлар ўртасида унинг тузилиши 

---

344 
бўйича ягона тамойилларга риоя этилади. Унда энг асосий кўрсаткичлардан 
бири резидент ва норезидент масаласини аниқлаш алоҳида аҳамият касб 
этади.