Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги а. А. Омонов, Т. М.ҚОралиев

Шавшуков В.М.
Система глобальных финансов и ее современное состояние // Проблемы современной экономики. 2002. № 2. 
С. 46)

---

322 
банкларда таянч валюта бўлиб қолди. Халқаро валюта жамғармаси Ямайка 
келишуви доирасида давлатларга валюта курсларини аниқлаш қоидаларини 
танлаш хуқуқини берди. Ямайка келишувига асосан олтин демонетизацияси
76
кўзда тутилган. Яъни : 
икки давлат валюталари нисбатида – олтин ва олтин паритетининг 
расмий қиймати бекор қилинди; 
давлат органлари ва Марказий банклар долларни олтинга 
айрибошлаш тўхтатилди;
олтинни бозор баҳосида сотиш ва сотиб олишга рухсат берилди; 
мамлакатларга валюта курсларини аниқлаш режимларини танлаш 
хуқуқи берилди; 
валюта курсларини қатъий белгиланган курси ўрнига сузиб юрувчи 
валюта курслари жорий этилди; 
Халқаро валюта жамғармасига, аъзо мамлакатлар валюта сиёсати 
устидан назорат қилиш ваколати берилди; 
Сузиб юрувчи валюта курсларининг доимий ўзгарувчанлиги, уларнинг 
барқарор фаолият юритишига таъсир кўрсатишини олдини олиш учун аъзо 
мамлакатлар, валюта тизимида қабул қилинган қоидалар тўғрисида ўз 
вақтида Халқаро валюта жамғармасини огоҳлантириш мажбуриятини олди. 
Халқаро валюта жамғармаси, аъзо давлатлардан батафсил олинган 
маълумотларга асосан, мамлакатларни валюталарнинг уч категориясидан 
бирига киритади.
бир ёки бир неча валюталарга боғланган валюта; 
айрибошлаш курси бир ёки бир неча валюталарга нисбатан эгилувчан 
бўлган валюталар; 
эгилувчанлиги юқори бўлган валюталарнинг айрибошлаш курси. 
76
Олтинда, пул функцияларини йўқолиши юридик ва реал жараёнлар билан изоҳланади. Ямайка валюта 
тизими қоидаларига асосан олтин демонетизацияси юридик мустаҳкамланди. Лекин Халқаро валюта 
жамғармаси низомида олтинни халқаро захира активи эканлиги ман этилмаган, шунинг учун хақиқатда 
олтин демонетизацияси тугатилмаган.

---

323 
Таъкидлаш жоизки, Халқаро валюта жамғармаси мамлакатларни, учта 
категория бўйича гурухлаштиради ва бу ҳар йили ўзгариб туриши мумкин. 
Масалан, 1983 йилда жаҳоннинг 38 мамлакати ўз валюталарини долларга 
боғлаган, 1985 йилда уларнинг сони 31 тагача, 1990 йилда 28 тагача камайди. 
Аксарият давлатлар қаттиқ валюта сиёсати юритиб, валюта тизими кучли 
назорат остига олган. Шу ўринда мамлакат валюта айрибошлаш тизимини 
лицензиялаштирилиши
77
натижасида 
валюталар 
тўлиқ 
конвертация 
қилинмайди. 
Ямайка валюта тизими Бреттон – Вудс валюта тизимига нисбатан 
эгилувчан бўлиб, мамлакатлар тўлов баланси ва валюта курслари 
беқарорлигига мослашувчан ҳисобланади. Шу билан бирга, Ямайка валюта 
тизимини амал қилиши жараёнида, бир қатор мураккаб муаммолар 
мавжудлиги кўзга ташланди. Хусусан, СДР стандартининг самарасизлиги
78
, 
юридик жиҳатдан олтин демонетизация қилиниши ва хақиқатда эса, унинг 
жаҳондаги ликвид актив сифатида захирада шакллантирилаётганлиги, сузиб 
юрувчи курслар тизимининг мукаммал эмаслиги билан изоҳланади.