T. A. Xo’jaqulov «muammo tahlili va yechim» fanidan

1 - g‘oya
. Murakkab ob’ektni o‘rganayotganda asosiy e’tiborni 
uning ichki qismlarining tuzilishiga emas balki, obektni boshqa 

---

57 
tizimlardagi tashqi aloqalariga ajratish lozim, garchi oxirgisi istisno 
qilinmaydi. Misollar bilan aniqlaymiz. 
Firmada biror bir muammo paydo bo‘ldi, masalan, sotuv 
hajmining kamayib ketishi, daromadning pasayib ketishi va h.k. 
Muammoning oddiy yechishni yo‘li bu muammoni firmaning ichidan 
qidirishdan iborat: oldindan yozib qo‘yilgan texnologik yozuvlar 
tartibining buzilishi, noto‘g‘ri boshqaruv va h.k. Ammo omadsizlik 
firmaning ichida bo‘lmasligi ham mumkin. Tizimli yondashuv ushbu 
tizimning (firmaning) yechimini ko‘rib chiqarib beradi.
Bu holatda bozorni korib chiqish haqiqatga yaqinroq hisoblanadi, 
ya’ni, iste’molchilar talabini ko‘rib chiqishga kiritish, raqobatchi – 
firmalar va h.k., balkim, bu tizimning yangi kengaytirilishini talab 
qiladi, masalan, barcha iqtisodiy tizimlarni ko‘rib chiqish, bu 
muvofaqiyatsizlikning sababi moliyaviy holatlarning barqaror emasligi, 
mamlakatning noto‘g‘ri moliya siyosati va h.k.lar bo‘lishi mumkin. 
Bu sharoitda firmaning ichidagi muvofaqiyatsizlikning sababini 
izlash qoniqarli natija bermaydi, yoki oxirigacha doimiy ravishda qayta 
ko‘rib chiqish va yangilashga to‘g‘ri keladigan xususiy qaror qabul 
qilishga olib keladi. 
2-g‘oya.
Murakkab ob’ektni o‘rganilayotganda ustunlik undan 
chiqariladigan strukturaning maqsadi va funksiyalariga beriladi, ya’ni 
tizimli taxlil bu – funksional yondashuvdir. 
Bu g‘oyani izoxlaymiz. Hayotda ko‘pincha teskari xolat bilan 
to‘qnashishga to‘g‘ri keladi, ya’ni ob’ektning strukturasi mavjud, u 
qandaydir funksiyaga ega, lekin shunga qaramay undan kelib 
chiqadigan natijani bashorat qilish qiyin. Vazifasi oldindan ma’lum 
bo‘lgan texnik tizimlar haqida gap borganda bunday yondashuv jiddiy 
xatolikka olib kelmaydi. Inson yoki jamiyatdek murakkab tizimlar 
bilan ish olib borilganda an’anviy yondashuv katta xatoliklarga olib 
kelishi mumkin. Gap shundaki, bunday tizimlarning vazifasi oldindan 
ma’lum emas va bunday noaniqliklar ularni boshqarishda qo‘shimcha 
qiyinchiliklar tug‘diradi. Tizimli taxlil boshqacha yondashuvni taklif 
qiladi, ya’ni bunda maqsad (funksiya) mavjud, unga erishish uchun esa 
qanday struktura kerakligini aniqlash funksional yondashuv orqali 
amalga oshiriladi. Bunday yondashuv funksiyalar qaytarilishi va 
ularning takrorlanishini istisno etib, optimal yechimlarni ishlab chiqish 
imkonini beradi. 

---

58