Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

Гроупон 
компанияси дунё бўйлаб 20 дан ортиқ янги 
бозорларни ўзлаштириб олди. 
Аландо.де
деб номланган э
Бай
нинг клони эса 
1999 йилда э
Бай
га $54 миилонга сотилди. Турли хил мамлакатларда 
яратилган клонларни сотиб олиш бизнеснинг бошқа давлатларга эхпансийси 
стратегияларидан бири бўлиб қолиши ҳам мумкин, чунки муваффақиятли 
клон яратиш ва уни йирик корпорацияларга сотиш катта фойда келтиради.
Рақобат ва кооперцйиа орасидаги танлов масаласини э
Бай
ва 
Амазон 
мисолида кўриб чиқишга ҳаракат қиламиз (
Стоун Б. Тҳе эверйтҳинг Сторе. 
Джефф Безос ва Амазон эраси. М: Азбука Бизнеса, 2014
). 1994 йилда Джефф 
Безос олдин китоблар, сўнгра эса 
Б2Б
ва 
Б2C
бозорларида маҳсулот ва 
хизматларнинг кенг ассортиментини таклиф этадиган 
Амазон
интернет 
компаниясига асос солди ҳамда бу компания тез суръатлар билан ривожлана 
бошлади. 1998-99 йилларда эса унинг жуда ҳавфли рақобатчиси бўлган э
Бай 
компанияси раҳбарияти билан юқори даражадаги учрашув уюштирилди ва бу 
учрашувда уларнинг биргаликда иш олиб боришларининг турли вариантлари 
муҳокама қилинди. Муҳокамалар натижасида шунга келишилдики,
Амазон

---

433 
сайтида э
Бай
га тегишли бўлган иловалар жойлаштирилади, э
Бай
сайтида 
ҳам 
Амазон
га тегишли оммабоп китоблар бўйича иловалар 
жойлаштирилади. Натижада икки томон мутасаддилари ҳам рақобатлашиш 
ўрнига ўзаро анча фойдали бўлган келишувга эриша олдилар.
Ҳозирги даврда Интернетда янги ва оммабоп рақамли товарлар ҳамда
ҳизматлар яратишнинг қуйидаги асосий стратегиялари мавжуд: 
Принципиал янгиликлар, маҳсулотлар ва ҳизматлар яратиш
– бу жуда 
ҳам таваккалчилиги энг катта бўлган стратегиядир, аммо у муваффақиятли 
ўлган тақдирда энг катта фойда ҳам келтиради. Бундай янги товар ёки 
ҳизматни яратувчиалар истеъмолчиларни ҳам улардан фойдаланишга 
ўргатишлари керак бўлади. Агарда истеъмолчилар бу маҳсулотлардан 
фойдаланишда бирор бир манфаат топсаларгина, уларни кейинчалик ҳам 
ишлата берадилар.
Янги маҳсулот ёки ҳизматлар линиясини яратиш
– мисол сифатида 
эски