Олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги тошкент молия институти

2П (
приcе
)
–сайт маҳсулот ёки хизматнинг нархини ҳам кўрсатади, ва 
демак у прайс-лист сифатида бўлади; 

3П (
промотион
) 
– сайтнинг қанчали муваффақиятга эришишини 
унинг усабилитй даражаси (қулайлиги, навигацияси, дизайни) 
кўрсатади ва шунинг учун бу унинг реклама функциясини бажаради; 

4П (
плаcе
) 
– сайт ва сайт бўйича навигация савдо нуқтасининг қаерда 
жойлашганини кўрсатади ва шунинг учун ҳам у мансулот ёки 
хизматнинг тарқатилиш каналидир. 
Интернет пайдо бўлиши билан маркетингнинг табиати анча-мунча 
ўзгарганига қарамай, 
4П
-концепцияси ўзининг долзарблигини ёқотмади. 
Амалиётда эса электрон бизнес ҳамда электрон тижоратда 4П нинг ташкил 
этувчилари орасидаги фарқлар маълуммиқдорда йўқолиб кетади. Хамкорлир 
муносабатлари маркетинги (
партнершип маркетинг
) концепциянинг ташкил 
этувчиларини 7П гача кўпайтиради ва бунда кўшимча ташкил этувчилар 
сифатида иштирокчилар (персонал ва мижозлар) – 
партиcипанц
, физик 
атрибутлар - 
пҳйсиcал эвиденcе
ҳамда жараёнлар – 
проcесс
ларни кўрсатиш 
мумкин. Электрон маркетинг учун физик атрибутлар етказиб беришни, 
инфратузилмани, маҳсулотни ўраб-чирмашни ўз ичига олса, жараён 
сифатида электрон хизмат кўрсатиш тўлиқ циклининг барча бизнес-

---

416 
жараёнлари киради. Маркетингни ташкилотни бошқаришнинг бир қисми 
сифатида кўриш мумкин.
Електрон маркетингнинг бюджетини қуйидаги ҳаражатлар бўйича 
бўлиб чиқиш мумкин:
1.
Лидогенерациа, яъни, потенциал мижозларни электрон порталга жалб 
қилиш, сотувларни стимуляция қилиш, талабни ҳосил қилиш билан боғлиқ 
ҳаражатлар; 
2.
Бозорга кириб бориш ва бозорда ўз жойини топишга кетадиган сарф-
ҳаражатлар; 
3.
Компания имиджини амалга оширадиган реклама ва брендинг, яъни, 
нафақат компаниянинг визуал образи, балки унинг бозордаги ўзни тутиш 
ҳолатини, ходимларнинг компания ичдаги ва ташқарисдидаги фаолиятини 
ташкил қилиш ҳаражатлари; 
4.
Мижозлар билан ўзаро алоқаларни бошқариш билан боғлиқ бўлган 
ҳаражатлар; 
5.
Истеъмолчилар ва рақобатчилар маълумот базаларини ташкил қилиш 
бўйича сарф-ҳаражатлар;