Табиятты ом кк

Bekkemlew ushin sorawlar 
q
. A`tirapimizdag`i ta`biyat sabaqlig`in qalay u`yreniwge boladi? 
w
. Ta`biyattaniwliq tu`sinikler degenimi ne? 
 
Usinilg’an a`debiyatlar` 
q.
Grigoryants A.G. Tabiatshunoslik (4-cinf uchun darslik). T., 
w00q.
w
. Zaripov K. Yangi pedagogik texnologiyani tatbiq etish bosqichlari. Toshkent` Xalq ta`limi, 
qoou. r
-son 
e
. Yuldoshev J. Yangi pedagogik texnologiya. Xalq ta`limi., 
qooo 
r
. Nuriddinova M.I. Tabiyatshunoslikni wqitish metodikasi. Toshkent, 
w00t.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

50
Lektsiya-14 
Tema: Ta`biyattaniwliq materiallardi 
w
w
w
w
-klass oqiwshilirina uyretiw metodikasi 
Joba: 
q. w
-klass oqiwshilarin o`simlik ha`m haywanat turlerin gruppalarg`a bo`lip uyretiw 
w
. «A`tirapimizdag`i ta`biyat» sabaqlig`i menen birgelikte ta`biyat boyinsha jumis alip 
bariw metodikasi
Tayanish tu`sinikler: 
O`simlik ha`m haywanat tu`sinikleri, sabaqliqti oqitiw metodikasi. 
 
Oqiwshilar «A`tirapimizdag`i ta`biyat» penen tanistiriw boyinsha w-klassta dawam ettiriledi. 
Baslawish klassalardin` mug`allimi ta`biyat ha`m ja`miyet - bul a`tirapimizdag`i ta`biyat 
penen tanistiriw kursindag`i parallel` eki bag`dar emes, al ta`biyat taniwliq ha`m sotsial`liq
xarakterdegi ma`selelerdin` bir-birin o`z-ara bayita otirip aralasip atirg`an bir bag`dari 
ekenin yadta saqlawi tiyis.Geypara shinig`iwlarda ta`biyat taniwliq ma`selelerdin` ko`birek, 
al ekinshi bir shinig`iwlarda sotsialliq ma`selelerdin` ko`birek qaraliwina qaraliwina 
qaramastan, barliq waqitta olardi baylanistiriwshi zvenolardi taba biliw, bunda tiykarg`i 
ideyag`a, adamzat,ja`miyet, ta`rbiya-bul birden-bir, ajiramas na`rse ekenine tiykarlaniw 
za`rur. Oqitiwdin` ekinshi jilinin` waziypasi-q-klass kursinda belgilengen bag`darlardi bunnan 
bilayda rawajlandiriw bolip tabiladi. Ha`r bir temani aship beriude balalardin` Watan, 
tuwilg`an ta`biyat, ja`miyetlik turmis haqqindag`i konkret tu`sinikleri ken`eyttiriledi. 
Oqiwshilarda u`yde, mektepte ha`m basqa da ja`miyetlik orinlarda duris ta`rtip beriw 
uqipliliqlarin ha`m ko`nlikpelerin qa`liplestiriwge, balalardin` arasindag`i joldasliq 
qatnaslardi, jasi u`lkenlerge itibarli boliudi, miynetke hurmet penen qarawdi ta`rbiyalawg`a, 
sonday-aq ta`biyattag`i tiykarg`i o`z-ara baylanislardi aniqlawg`a, oni su`yiwdi ha`m puqtaliq 
penen qarawdi, ta`biyatta duris ta`rtip ko`nlikpelerin qa`liplestiriwdi ta`rbiyalawg`a u`lken 
diqqat awdariladi. «Bizin` qalamiz» (awilimiz) temasi q-klassta balalardin` tanisatug`in 
obe`ktlerinin` ko`lemi ken`eyttiriledi, geypara o`z-ara baylanislar balalardin` sanasina
shekem jetkeriledi, uliwmalastiriwlar qa`liplestiriledi. Balalarda ha`r qiyli qa`nigeliklerge 
iye adamlarg`a hurmet penen qarawdi ta`rbiyalawg`a ayriqsha orin ajiratiladi. Mug`allim 
balalardi olar o`zlerinin` aynala - a`tirapinda nelerdi ko`retug`inin biliwdi qiziqtiriwg`a 
umtiladi. Ol ha`r bir jerde miynettin` ol yaki bul turi ko`birek taralg`anin aytip beredi ha`m 
ko`rsetedi. Awilliq jerde g`a`lle o`siriwshilerdin`, paxtakeshlerdin` sharwalardin`, 
agrononin` miyneti, qalalarda injenerdin`, konstruktordin`, rabochiydin` h.t.b lardin` miynetti 
ken`nen taralg`an. Mug`allimnin` waziypalarinin` biri- ha`r bir konkret adamnin` miyneti 
basqa da adamlardin` miynetleri menen baylanisli ekeni bolip tabiladi. O`simlikler ha`m 
haywanatlar haqqinda jil ma`wsimlerinin` belgileri haqqinda kushli bilimlerge iye bolmay 
turip, balalarda ekologiyaliq baylanislar haqqindag`i, ta`biyatti qorg`awdin` za`rurligi 
haqqindag`i tusiniklerdin` qa`liplestiriliwi mumkin emes, og`an adamgershilik qatnasta 
boliwdi ta`rbiyalawg`a bolmaydi. Oqiwshilar tek g`ana o`simlik ha`m haywanatlardin` atlarin 
g`ana biliwi emes, al olardi gruppalarg`a ajirata biliwi de (terekler, putalar, sho`pler, 
haywanatlar, quslar, baliqlar, nasekomalar) a`hmiyetli boladi. Shinig`iwlardi o`tkeriwde 
mug`allim balalardan ta`biyatta ha`mme na`rsenin` o`z-ara baylanisli ekenin tusinip aliwina 
erisedi. 
Ma`selen, 
«Bo`lme 
o`simlikleri», 
«O`simliktin` 
tuximnan 
rawajlaniwi» 
shinig`iwlarinda oqiwshilar o`simliklerdin` tirishilik etiwi ushin suw, hawa, jilliliq ha`m 
jaqtiliq kerek ekenine isenim payda etedi. Ha`r qiyli o`simliklerge ha`r qiyli jaqtiliq talap 
etiledi. Birewleri quyashta o`sedi, ekinshi birewleri jaqtiliqti jaqsi ko`redi. Gulleytug`in 
o`simliklerdin` aynala- a`tirapinda balalardin` nasekomalardi ko`retug`ini so`zsiz. Mug`allim 
nasekomalardin` bul jerge o`zlerinin` palg`a aynalandiratug`in mazali nektari ushin uship 
keletug`inin tusindirip beriwi tiyis. Balalardi ta`biyattin` guzzallig`in bahalawg`a onin` 
adamnin` dem aliwinda jaqsi keyipti payda etiwdegi den sawliqti saqlawdag`i a`hmiyetin 
tusniwge uyretiw lazim. Adamnin` ta`biyatti qorshawshiliq xizmeti ta`biyattin` ko`p turli 

---

51
baylig`i menen tig`iz baylanisli boladi. A`tirapimizdag`i ta`biyat penen tanistiriw boyinsha
shinig`iwlarda oqiwshilar ta`biyatti qorg`aw boyinsha belgili bilimlerge iye boladi. Birinshi 
klass oqiwshilarinan o`zgesheligi, oqitiwdin` ekinshi jili balalarg`a a`dewir joqariraq talaplar 
qoyiladi. Olar ekskursiyani basqariwshi menen gurrin`lesiwde aktiv qainasiwi ha`m 
mug`allimnin` tapsirmasi boyinsha onsha ko`p emes o`zinshe baqlawlardi orinlawi tiyis.
Sharayat jag`daylarina qarap ta`biyatqa ekskursiyag`a shig`iw waqtinda da payda boladi. 
Ja`miyetlik paydali jumis sho`lkemlestiriw ekinshi klass oqiwshilarin oqitiwda barg`an sayin 
ko`birek a`hmiyetke iye bolmaqta. Balalardi baslawish klasslarda oqitiwdin` en` qolayli
jag`daylarin paydalana otirip pa`nler araliq baylanislardi toliq turde iske asiriw za`rur. Pa`nler 
araliq baylanislar, misali, so`ylewdi rawajlandiriw siyaqli ma`selelerdi sheshiwde iske 
asiriladi. «A`tirapimizdag`i ta`biyat m penen tanistiriw» kursinin` oqitiw materialinin` o`zi 
jumis islewdin` paydalanilatug`in usillari menen metodlari balanin` awizeki so`ylep beriwin 
rawajlandiriw ushin qolayli jag`daylardi payda etedi. Mazmunli rol`li oyinlarg`a qatnasiwi 
ha`m olardi atqariwi arqali, balalar o`zinin` qaharmani ushin tekst payda etedi. Miynetke 
uyretiw oqiw ha`m a`tirapimizdag`i ta`biyat penen tanistiriw siqli pa`nlerdin` o`z-ara 
baylanisi iske asiriliwi mumkin. w-klassta qorshawshi ta`biyat penen tanistiriwdin` birinshi 
sabag`inda balalardi sabaqliq penen onin` avtori menen ,titullik listinin` mazmuni, bezeliwi 
menen tanistiriw za`rur. Balalardi sabaliq penen jumis alip bariwg`a oqitiwda. mug`allimi 
olarg`a jumis islewdegi izbe-izlikti tusindirip beriwi tiyis Sabaqliqtag`i barliq maqalalardi 
aytip beriw na`zerde tutilmag`an, olardin` geyparalarin balalar oqip shig`iwi ha`m 
sorawlarg`a juwap beriwi tiyis, geyparalari boyinsha, dara jag`dayda jumistin` tu`ri de alip 
bariladi.O`tkeriletu`g`in ju`mis gurrin`nin` mazmunnina onin` ilimnmin` qiyinlig`ina yamasa 
qolaylig`ina, maqalanin` ko`lemine baylanisli boladi. Sabaqliqta jaylastirilg`an qosiqlardi 
yadlap aliw sha`rt emes. Basli maqset-temanin` mazmuninin` mag`anasin tusiniw bolip 
tabiladi. Tema boyinsha jan`a terminler ha`m juwmaqlar sabaqta ha`riplerdin` ha`r qiyli
turleri menen ajiratip ko`rsetilgen, bul en` jaqsi turde este qaldiriwg`a ja`rdem beredi.
Sabaqliq suwretler menen ta`miyin etilgen olar boyinsha sorawlar ha`m tapsirmalar beriledi. 
Olardin` geyparalari mug`allimge balalardin` diqqatin ha`r qiyli o`zgesheliklerdi 
predmetlerdin` belgilerin ha`m ta`biyat qubilislarin aniqlawg`a bag`darlawg`a ha`m bul 
arqali sabaqtin` temasi boyinsha za`rurli bolg`an haqiyqiy materialdi bayanlap beriwge 
ja`rdem beredi. Sonday-aq sabaqliqtin` materialinda ha`r bir tema boyinsha uyrenilgen 
na`rsenin` tiykarg`i mazmunin sa`wlelendiriwshi ha`m tusiniklerdin` mag`anasin aship 
beriwshi qisqasha juwmaq ta bar. Ta`biyattaniwliq mazmung`a iye tekstlerden keyin
ta`biyattag`i baqlawlar ushin tapsirmalar, praktikaliq jumislardin` planlari beriledi. Sabaqliq 
O`zbekstan ushin ta`n bolg`an jil ma`wsimlerinin` belgilerin xarakterlep beredi. Balalardin` 
ta`biyattag`i baqlawlarin sistemag`a saladi. Janli ha`m jansiz ta`biyattin` o`z-ara baylanislarin 
atap ko`rsetedi. Sabaqliqtin` tiykarg`i ideyasi- adamnin` ta`biyat penen o`z-ara baylanisi onin` 
ta`biyattag`i miynetinin` a`hmiyeti, ondag`i ta`rtip qa`deleri bolip tabiladi.