Институти “умумий овкатланиш махсулотлари технологияси ва



Download 269,1 Kb.
Pdf ko'rish
bet9/10
Sana20.03.2022
Hajmi269,1 Kb.
#503146
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
umumij ovqatlanish mahsulotlari texnologiyasi va biotexnologiya

Таянч иборалар: 
График тасвир, эмпирик формула, ишчи гипотеза, илмий хулоса, 
монография, такриз, экспертиза далолатномаси, аналитик шарх, реферат. 
Назорат саволлари: 
1.
Улчаш натижаларини график тасвирда беришнинг мохияти нимада? 
2.
Графикларни чизишда нималарга амал килиш лозим? 
3.
Эмпирик формулалар деб нимага айтилади ва улар кандай танланади? 
4.
Ишчи гипотезани экспериментал маълумотлари билан киёслашда нима 
кузатилади? 
5.
ИТИ хакидаги хисобот таркиби нималардан тузилади? 
6.
Хисобот реферати уз ичига нимани олиши керак? 
7.
Тасвирий материаллар, жадваллар ва формулалар кандай берилиши керак? 
31 


5 – 
Маъруза 
 
Мавзу: Тадкикот ишлаларни нашрга тайёрлаш ва уларнинг 
самарадорлиги 
 
Режа: 
1. 
Тадкикот материалларини нашрга тайёрлаш 
2. 
Тадкикот натижаларини жорий этиш. 
3. 
Тадкикот ишларининг самарадорлик мезони. 
4. 
Тадкикотнинг иктисодий самарадорлиги. 
Илмий материалларини нашр килиш ошкора ёки ёпик тарзда амалга 
оширилиши мумкин. Очик матбуотда муайян талабларга зид булмаган ишлар 
эълон килинади. 
Илмий материаллар куйидаги куринишда эълон килиниши мумкин: 

монография; 

вактли журналлардаги макола;

ОУЮ, ИТИ асарлари тупламидаги халкаро соха ва бошка хил 
конференциялар тупламидаги макола; 

расмий кенгаш ва конференцияларнинг докладлари тезиси; 

рефератив журналлардаги макола; 

давлат кайдномасига эга ИТИ буйича хисоботлар; 

кашфиёт ва очилган янгиликка патентлар; 

республика илмий–техникавий кутубхоналарида депонентланган 
ишлар; 

газетадаги маколалар. 
Илмий материалларни нашрга тайёрлаш уз ичига куйидаги боскичларни 
олади: 

илмий материалларни нашр килувчи ношир куйган талабларни 
урганиш; 
32 



танланган илмий иш булими мазмунини ёзма баён килиш; 

соф патентликка кура макола мазмунини текшириш; 

очик матбуотда эълон килиш учун маколани экспертизадан утказиш, 
кашф этиш, янгилик яратиш унсурларининг йуклиги; 

маколани ички ва ташки такризга бериш; 

маколани ноширга топшириш. 
Илмий материалларни расмийлаштириш талаби материал турига боглик 
ва у куйидагиларни уз ичига олади: 

когоз ва унинг хажмига булган талаб; 

чап, унг томонлардан, юкори ва куйидан колдириладиган очик жой 
хажми; 

сахифаларда тартиб ракамларини куйиш; 

расмийлаштириш мухаррири; 

жадвал ва расмларнинг берилишига талаблар; 

босиш шрифти ва интервали; 

баён этилиш тили; 

бошка тилдаги аннотацияларга булган талаб. 
Нашр этилаётган илмий материал кириш кисмидан, амалда баён 
этилаётган илмий материал мазмуни ва баён килинаётган мавзу буйича 
хулосадан иборат булиши керак. Агар муаллиф маълум илмий ишларга хавола 
килса ёки улардан фойдаланса улар адабиётлар руйхатида курсатилиши керак.
Муаллиф патент софлигига илмий макола мустакил текширувини амалга 
ошириши, буни маколани нашрга тайёрлаш жараёнида бажариши керак. 
Патент софлигига кура текширув уз ичига прототиплар ва аналогларни топиш, 
фаркли томонларни белгилашни олади.
Хар бир нашрга экспертиза далолатномаси тузилади. Буни мазкур иш 
бажарилган ташкилот тузади, очик матбуотда эълон килиш имкони ва мазмуни 
буйича тегишли хулоса беради. 
Эълон килишга такдим этилаётган илмий материалларга айрим холларда 
такриз талаб килинади. Такриз ички ёки ташки булиши мумкин. Ички такриз 
33 


иш бажарилган ташкилот мутахссиси томонидан берилади. Ташки такриз эса 
бошка ташкилот мутахассиси томонидан ёзилади. 
Шуни таъкидлаш жоизки, ишлаб чикариш боскичида булган илмий - 
тадкикот ишларининг материаллари, агар тугалланмаган ва муайян аник 
хулосалар булмаса ёки якунга етмаган булса эълон этиш учун тавсия 
килинмайди. 
Илмий - тадкикотларни жорий этиш – бу техникавий-иктисодий 
самарани бевосита ёки билвосита таъминловчи илмий махсулотни ишлаб 
чикариш ва истеъмол сохасига еткариб бериш. 
Илмий махсулот буюртмачи ёки истеъмолчига хисоботлар, 
йурикномалар, услубиёт, муваккат курсатмалар, техникавий шартлар, 
техникавий лойиха ва х.к.лар тарзида берилади. 
Иктисодиётнинг купгина сохаларида ундан мавжуд махсулотни 
ракобатбардошлигини таъминлаш учун такомиллаштириш ёки янгисини 
яратишда фойдаланилади. Бундай холда жорий этиш жараёни икки боскичда 
жорий этилади: биринчи боскич – тажрибавий ишлаб чикаришга жорий этиш, 
иккинчиси серияли. 
Биринчи боскичда конструкциялар, машиналар, материаллар ва 
хоказоларнинг тайёрланган тажриба намуналари режалаштирилган турлича 
ишлаб чикариш шароитларда, шунингдек, тасодифий табиий омиллар 
таъсирида кунт билан урганилади. Эксплуатация курсаткичлари ва 
харажатлар, ишончлилик ва узок муддатлилик, тайёрлаш ва эксплуатация 
килишнинг технологиявийлиги, экологик ва антропотехник курсаткичлар ва 
хоказоларга алохида эътибор курсатилади. 
Тажрибавий ишлаб чикариш натижалари буйича турли хужжатлар билан 
тушунтириш 
хати 
тайёрланади. 
Буларда 
тажриба 
намуналарига 
конструкциявий, технологик, эксплуатациявий, иктисодий, экологик, тиббий-
гигиеник ва бошка хусусиятлари буйича бахо берилади. Хужжатлар 
буюртмачининг ва ИТИни бажарган илмий - тадкикот ташкилотининг 
вакиллари томонидан имзоланади. 
34 


Жорий этишнинг биринчи боскичи катта молиявий харажатларни талаб 
этади. Чунки тажриба намунасини тайёрлашда куп мехнат сарфланади ва 
тузатишларни, кайта узгартириш килишни такозо этади. 
Янги махсулот намунаси тажрибавий ишлаб чикариш синовидан сунг 
иккинчи боскичга серияли ишлаб чикаришга жорий этилади. Бунда жорий 
этиш хажми буюртмачи томонидан бозор талабидан келиб чиккан холда 
белгиланади. 
Илмий махсулотни жорий этишни тезлаштириш учун илмий - тадкикот 
ташкилоти лойихалаш ташкилоти билан бирлашади. Бундай вазиятларда барча 
ишларга бирта марказ рахбарлик килади. Натижада жорий этиш муддати 
кискаради, махсулот сифати ва ракобатбардошлиги ошади. Ривожланган 
мамлакатларда мазкур муаммо технопарк ёрдамида хал этилади. 
Технопарк - бир ёки бир неча ИТИ билан якин алокага эга булиб, илмий 
ва информация мухитини ривожлантириш билан шугулланувчи, илмий 
махсулотнинг янги технологиялар бозорига жадал кириб бориши учун илмий 
махсулот ишлаб чикариш базасини узлаштиришга замин яратувчи 
ташкилотдир. 90-чи йилларнинг бошларига келиб жахонда 340 га якин 
технопарклар тузилган. 
Илмий - тадкикотлар самараси куйидагаларга булиниши мумкин: 

иктисодий самарадорлик (миллий даромаднинг ошиши, иш 
самарадорлиги ва махсулот сифатининг ошиши, илмий - тадкикотларга булган 
харажатнинг камайиши); 

ижтимоий-иктисодий самарадорлик (огир мехнат шароитини бартараф 
этиш, атроф - мухитни тозалаш, тиббий-гигиеник шароитни яхшилаш ва х. к.); 

мамлакат мудофаа кудратини мустахкамлаш; 

мамлакат илмий салохиятининг обруси. 
Илмий - тадкикотлар самарадорлигини бахолаш учун улар натижаси кай 
даражадалигини тасвирловчи турли мезонлар кулланилади. 
Фундаментал назарий тадкикотларни самарадорликнинг микдорий 
курсаткичлари билан бахолаш кийин. Улар одатда ишланмалар бошлангандан 
35 


сунг анча кийин самара бера бошлайди. Бундан ташкари, улар натижасидан 
иктисодиётнинг турли сохаларида фойдаланилади. Шунинг учун кутилаётган 
самарани бахолаш кийин. Бундай тадкикотлар учун, коидага кура, сифат 
мезонлари белгиланади: ходисанинг янгилиги, мамлакат фанининг обруси, иш 
халкаро микёсида тан олиниши, мамлакат мудофаа имкониятига кушилган 
хисса. 
Амалий илмий - тадкикотлар ва тажриба-конструкторлик ишланмалар 
турли микдорий мезонлар билан бахоланади, шулардан асосийси – иктисодий 
самарадорлик. Бу жорий этишга булган харажат , жорий этиш кулами, муддати 
ва хоказо омилларга боглик. 
Илмий ходимнинг иш самарадорлиги ишланманинг янгилиги, эълон 
килинган маколалар сони, ишдан кучирмалар олиш ва х. к. билан бахоланади.
Янгилик мезони – бу авторлик гувохномаси ва патентлар микдори, 
кучирмалар олиш илмий ходим ишларига хаволалар сони. Иктисодий бахолаш 
эса камдан - кам кулланади. 
Илмий - тадкикот гурухи мехнат самарадорлиги куйидаги мезонлар 
буйича бахоланади: мехнат самарадорлиги, жорий этилган мавзулар микдори, 
илмий махсулотни тадбик этишдан келган иктисодий самара, олинган 
авторлик гувохномаси ва патентлар сони, сотилган лицензиялар сони ва 
бошкала. 
Илмий - тадкикотлар самарадорлиги – бу илмий ижод билан 
шугилланиш ва кишилик жамияти фаровонлигини оширишга йуналтирилган 
илмий – техникавий махсулот яратиш стратегияси ва тактикасининг асоси. 
Илмий - тадкикотлар иктисодий самарасини хисоблаш уларни амалга 
ошириш боскичларига мувофик амалга оширилади. Шу муносабат билан 
мулжал, кутилаётган ва хакикий иктисодий самарадорлик бир- биридан 
фаркланади. Мулжал иктисодий самара илмий – тадкикот ишини асослашда ва 
уни иш режасига киритишда белгиланади. Мазкур холда хисоблашлар 
тахминан, башоратланаётган жорий этиш куламини хисобга олган холда 
йириклаштирилган курсаткичлар буйича олиб борилади. 
36 


Кутилаётган иктисодий самарадорлик илмий - тадкикотлар бажарилиши 
жараёнида хисоб-китоб килинади. У илмий махсулот ишлаб чикаришдан 
жорий этиладиган муайян йилга башорат килинади. Кутилаётган самарадорлик 
мулжалдагидан кура анча аник мезон хисобланади. 
Хакикий иктисодий самарадорлик илмий махсулот ишлаб чикаришга 
жорий этилгандан сунг белгиланади, хисоб-китоб илмий - тадкикотлар ва 
жорий этиш учун амалда кетган харажатлар буйича олиб борилади. Бунда 
хакикий самара купинча кутилаётгандан кам булади. У иктисодий 
самарадорликнинг энг ишончли мезони хисобланади. 
Кутилаётган ёки хакикий иктисодий самарадорлик куйидаги тенглама 
буйича аникланади: 
С=Хк.х.2 – Хк.х.1 
Бунда: 
Хк.х.1 ва Хк.х.2 – олдингига ва янги вариант (илмий - тадкикотлар 
натижалари асоси) га мувофик килинган харажатлар. 
У куйидагича хисобланади: 
Хк.х.=Т+Ем·К 
Бунда: 
Т - махсулот бирлигининг таннархи, сум; 
К- илмий – техникавий махсулот яратишга куйилган капитал маблаг, 
сум;
Ем – иктисодий самарадорлик меъёрий коэффициенти (Ем=0,15). 

Download 269,1 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish