Biznes jarayonlari va ularni hisobga olish Reja

16-jadval 
2010-«Asosiy ishlab chiqarish» schyoti – «A» mahsulot 
№ Muomala mazmuni 
2010-«Asosiy ishlab chiqarish» schyoti debeti 
2010 
krediti 
1010 
6710 
6520 
2510 
Jami 
1 
Materiallar
45000 
45000 
2 
Ishchilarning ish haqi 
130000 
130000 
3 
Davlatning 
maqsadli 
jamg‘armalariga ajratmalar 
42900 
42900 
4 
Umum 
ishlab 
chiqarish 
xarajatlari 
44200 
44200 
5 
Mahsulotning chiqishi, reja 
tannarx 
220200 
6 
Reja va haqiqiy tannarx 
o‘rtasidagi farq (salbiy) 
41900 
Jami 
45000 
130000 
42900 
44200 
262100 
262100 
 
17-jadval 
2010-«Asosiy ishlab chiqarish» schyoti – «B» mahsulot 
№ Muomala mazmuni 
2010-«Asosiy ishlab chiqarish» schyoti debeti 
2010 
krediti 
1010 
6710 
6520 
2510 
Jami 
1 
Materiallar
50000 
50000 
2 
Ishchilarning ish haqi 
150000 
150000 
3 
Davlatning 
maqsadli 
jamg‘armalariga ajratmalar 
49500 
49500 
4 
Umum 
ishlab 
chiqarish 
xarajatlari 
57400 
57400 
5 
Mahsulotning chiqishi, reja 
tannarx 
300000 

---

6 
Reja va haqiqiy tannarx 
o‘rtasidagi farq (salbiy) 
6900 
Jami 
50000 
150000 
49500 
57400 
306900 
306900 
Ishlab chiqarishning xaqiqiy tannarxini aniqlashda quyidagi formula 
foydalaniladi. 
T = X + B – O

bu yerda: 

T – ishlab chiqarilgan mahsulotning tannarxi
X – ishlab chiqarish xarajatlari
B – oy boshiga tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig‘i 
O – oy oxiriga tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig‘i
 
5.6. Sotish jarayonining hisobi 
Sotish jarayoni xo‘jalik jarayonlarini ichida oxirgisi bo‘lib, bunda ishlab 
chiqarish jarayoni natijasida tayyorlangan mahsulotlar sotilib, pul ko‘rinishida 
korxonaga kirim qilinadi. Shu bilan birga bu jarayonda sotish natijalari aniqlanadi, 
sotish natijalari esa, foyda yoki zarar bo‘lishi mumkin. 
Sotish jarayoni hisobining vazifalari quyidagilardan iborat: 
– sotish bilan bog‘liq xarajatlarni hisobini to‘g‘ri va o‘z vaqtida hisobini 
tashkil etish; 
– sotish natijasida olingan daromadlarni ular hosil bo‘lgan joylari bo‘yicha 
to‘g‘ri hisobini tashkil etish; 
– sotish natijalarini to‘g‘ri hamda o‘z vaqtida aniqlash. 
Realizatsiya jarayonini hisobga olish uchun qo‘llaniladigan schyotlarning 
xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Bular ichida 9010-«Mahsulot sotishdan olingan 
daromadlar», 9020-«Tovarlar sotishdan olingan daromadlar», 9030-«Bajarilgan ish 
va ko‘rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlar», 9110-«Sotilgan mahsulot 
tannarxi», 9120-«Sotilgan tovarlar tannarxi», 9130-«Sotilgan ishlar, xizmatlar 
tannarxi» schyotlari muhim o‘rin tutadi. Sotilgan mahsulot, tovarlar, bajarilgan ish 
va ko‘rsatilgan xizmatlarni to‘la tannarxi 9110, 9120, 9130, schyotlarining debet 
tomonida, olingan daromadlar 9010, 9020, 9030-schyotlarning kredit tomonida aks 
ettiriladi. Shuningdek, realizatsiya jarayoni va moliyaviy natijalarni hisobga olishda 
9200-«Asosiy vositalar va boshqa aktivlarning chiqib ketishini hisobga oluvchi 
schyotlar» (9210-9220), 9300-Asosiy faoliyatning boshqa daromadlarini hisobga 
oluvchi schyotlar» (9310, 9320, 9330, 9340, 9350, 9360, 9370, 9380, 9390), 9410-
«Davr xarajatlarini hisobga oluvchi schyotlar» (9410, 9420, 9430, 9440), 9500-
«Moliyaviy faoliyat daromadlarini hisobga oluvchi schyotlar» (9510, 9520, 9530, 
9540, 9550, 9560, 9590), 9600-«Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlarni hisobga 
oluvchi schyotlar» (9610, 9620, 9630, 9640, 9650, 9660, 9690), 9700-«Favqulodda 
foyda(zarar)larni hisobga oluvchi schyotlar» (9710, 9720), 9800-«Soliqlar va 

---

yig‘imlarni to‘lash uchun foydaning ishlatilishini hisobga oluvchi schyotlar» (9810, 
9820) va 9900-«Yakuniy moliyaviy natijani hisobga oluvchi schyotlar» (9910) 
qo‘llaniladi. (Schyotlar rejasining V qismiga qarang). Hisobot davrining oxirida 
olingan daromadlar xarajatlar bilan taqqoslanib, realizatsiya natijalari aniqlanadi. 
Sotish jarayonida ishlab chiqarishda tayyorlangan mahsulotlarni realizatsiyasi 
ro‘y beradi, uning hisobini yuritish uchun 9000–“Asosiy faoliyatdan olingan 
daromadlar” schyoti mo‘ljallangan.
Mahsulotni sotishdan olingan daromadni hisobi 9010 schyotda, tovarlarni 
sotishdan olingan daromadlarni hisobi 9020 schyotda, ishlarni bajarish va xizmat 
kursatishdan olingan daromadlarning hisobi esa, 9030 schyotda hisobga olinadi. 
Sotilgan tayyor mahsulotlarni tannarxini hisobini yuritish uchun 9110 schyot, 
sotilgan tovarlarning tannarxini hisobini yuritish uchun 9120 schyot, bajarilgan ish 
va xizmatlarning tannarxini hisobini yuritish uchun esa, 9130 schyotlar 
mo‘ljallangan. 
Masalan, tayyor mahsulot uchun xaridorlarga schyot yuborilsa, 
Debet 4010 – 2 000 000 so‘m. 
Kredit 9010 – 2 000 000 so‘m. 
Sotilgan tayyor mahsulotlarning tannarxini hisobdan chiqarilishi esa, 
quyidagi buxgalteriya provodkasi orqali aks ettiriladi: 
Debet 9110 – 1 500 000 so‘m. 
Kredit 2810 – 1 500 000 so‘m. 
Mahsulotni sotishdan olingan moliyaviy natijani aniqlanishi 9910–“Yakuniy 
moliyaviy natija” schyoti orqali amalga oshiriladi, ya’ni: 
Debet 9910 – 1 500 000 so‘m. 
Kredit 9110 – 1 500 000 so‘m. 
Bir vaqtning o‘zida:
Debet 9010 – 2 000 000 so‘m. 
Kredit 9910 – 2 000 000 so‘m. 
Yuqoridagi misoldan ko‘rinib turibdiki, 9910–“Yakuniy moliyaviy natija” 
schyoti yordamida mahsulotni sotishdan olingan daromad va shu mahsulotning 
tannarxi solishtiriladi. 9910 schyotning kredit qoldig‘i foydani, debet qoldig‘i esa, 
zararni bildiradi. 
Korxonalarda tayyor mahsulotdan tashqari asosiy vositalar, valyuta 
mablag‘lari, materiallar, qimmatbaho qog‘ozlar va boshqa aktivlar ham sotilishi 
mumkin. Ushbu sotish jarayonlarining hisobi 9210–“Asosiy vositalarning chiqib 
ketishi”, 9220–“Boshqa aktivlarning chiqib ketishi” schyotlarida aks ettiriladi. 
Asosiy vositalarni sotishdan olingan foydaning hisobi 9310-schyotda, boshqa 
aktivlarni sotishdan olingan foydaning hisobi esa, 9320-schyotda yuritiladi. 
Sotish jarayonining xususiyati shundan iboratki, uning ro‘y berishi natijasida 

---

sotilgan aktivlarning o‘rniga korxonga pul mablag‘ining kirimi amalga oshiriladi.