Mas’ul muharrirlar: Olimjon Tojiyev

барыш 
жөндөмөсү кыймыл-аракеттин багытын, барып 
тийер жерин билдирет; 
жатыш 
жөндөмөсү кыймыл-аракеттин аткарылыш 
ордун, мезгилин билдирет; 
чыгыш 
жөндөмөсү кыймыл-аракеттин башталыш, 
пайда болуш ордун, мезгилин билдирет. 
Грамматикалык жөндөмөлөрдүн 
болсо, мейкиндикке анча тийешеси 
жок. Булар ар кандай грамматикалык мамилелерди билдирет. Мисалы, 
атооч 
жөндөмөсү заттарды жөн гана атайт, 
илик 
жөндөмөсү заттардын таандык 
болуп айтылышын шарттайт, 
табыш 
жөндөмөсү болсо, заттарды обөект 
кылып көрсөтөт. 
Ѳзбек тилинде «келишик» жѳндѳмѳ атоочтордун же затташкан сѳздѳрдүн 
башка сѳздѳр менен болгон байланышын кѳрсѳтүүчү грамматикалык 
категория болуп саналат. Ал зат атоочтун грамматикалык категориясы катары 
сѳз бирикмеси же сүйлѳмдүн тизмегинде анын башка сѳзгѳ карата болгон 
катышын кѳрсѳтѳт. Бул синтаксистик байланыш жѳндѳмѳ мүчѳлѳрү менен, 
кызматчы же кызматчы сѳздѳрдүн милдетин аткаруучу сѳз менен бирге 
туюнтулат [3.243]. 
Ѳзбек тилинде алты жѳндѳмѳ бар. Алар «бош» (атооч), «қаратқич» 
(илик), «тушум» (табыш), «»жўналиш» (барыш), «ўрин» (жатыш), «чиқиш» 
(чыгыш). Булардын ичинен «қаратқич» (илик) жѳндѳмѳсү атооч сѳздѳр 
аркылуу башкарылып, «хоким сўз» (баш сѳз) таандык мүчѳсүн алып келет. 
Мисалы, 
китобнинг варағи. 
Калган жѳндѳмѳлѳр «тушум» (табыш), «жўнали» 

---

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
376 
(барыш), «ўрин» (жатыш), «чиқиш» (чыгыш) жѳндѳмѳдѳгү атоочтор этиш же 
сын атоочтор аркылуу башкарылат. Мисалы, 
китобни варақлади (китепти 
барактады), китобга қаради (китепке карады), китобда ёзилган (китепте