Mas’ul muharrirlar: Olimjon Tojiyev

 
КЫРГЫЗ ЖАНА ѲЗБЕК ТИЛДЕРИНДЕ ЖѲНДѲМѲ КАТЕГОРИЯСЫ 
 
Сулаймонова Нафиса 
Кыргыз тили жана адабияты багытынын 1-курс студенти 
Тил – жандуу
 
кѳрүнүш. Ал тынымсыз доордун талабына жараша ѳнүгүп, 
ѳзгѳрүп туруучу процесс болуп саналат. Ушул доордун ичинде бир гана тил 
ѳнүгүп отурбастан, башка тилдердин ѳнүгүшүнѳ, алардын лексикалык 
составынын байышына да чоң ѳбѳлгѳ түзѳт. Мунун негизги себеби тилдер 
аралык байланыш-катыштын бар экендиги менен шартталат.
Бизге белгилүү кыргыз жана ѳзбек тилдери территориялык жактан Орто 
Азия түрк тилдеринин тобуна кирет. Алардын фонетикалык, лексикалык жана 

---

Tilshunoslikdagi zamonaviy yo
‘
nalishlar: muammo va yechimlar
375 
грамматикалык жактарында да жалпылыктар менен бирге бир топ 
бѳтѳнчѳлуктѳр да орун алган.
Жөндөмө категориясы негизинен зат атоочко мүнөздүү, бирок андан 
тышкары ат атоочтор жана заттык маанидеги башка сөздөр да жөндөмө 
мүчөлөр менен өзгөрө берет. 
Түрк тилдеринде жөндөмөлөр сан жагынан бирдей эмес: кыргыз, алтай, 
татар, башкыр, азербайжан, түркмөн, түрк ж.б. тилдеринде — алтоо, казак, 
тува тилдеринде - жетөѳ, хакас, якут, чуваш тилдеринде - сегиз. 
Кыргыз тилинде жөндөмө категориясын түзүп турган алты жөндөмө бар. 
Алар 
атооч, илик, барыш, табыш, жатыш 
жана 
чыгыш 
жөндөмөлөрү. 
Булардын ар биринин өзүнө тиешелүү суроолору жана грамматикалык 
маанилери бар. 
Кыргыз тилиндеги жөндөмөлөрдү берген маанилерине карай А. 
Турсунов [2.62] 
грамматикалык жөндөмөлөр 
(атооч, илик, табыш) жана 
мейкиндик жөндөмөлөр 
(барыш, жатыш, чыгыш) деп эки топко бөлгөн. 
Мейкиндик жөндөмөлөрдө 
турган сөздөр сүйлөмдөгү кыймыл-
аракеттин багытын, турган ордун же башталган жерин билдирет. Булар 
мейкиндиктеги аракет-мамилелерге байланыштуу грамматикалык маанилерди 
туюндурат. Мисалы,