H a m d a m o V turkiy xalqlar adabiyoti tarixi

O ZA R B A Y JO N A D A B IY O T I TARIXI
O z a r b a y jo n f o lk lo r i.K a v k a z x a lq la r i o ra sid a
ozarbayjonlar o'zlarining eng qadimgi boy madaniyatiga 
ega ekanligi bilan ajralib turadi. Ozarbayjon xalq og'zaki 
ijodi asarlari janr jihatidan rang - barang bo‘lib, u 
nihoyatda ko'plab mavzularda yaratilgan. K o'pgina xalq 
d o sto n la ri, e rta k la ri o 'zb ek fo lk lo ri bilan tem a tik
tomondan o'xshashdir. Masalan, “ K o 'r o‘g ‘ li” , “ Oshiq 
g ‘ arib” , “ Shox Ismoil” , “ Asli va K aram ” kabi doston- 
larning izlarini o‘zbek folklaridan ham topish mumkin. 
Melik — Mamed, Kal Ahm ad sarguzashtlarini hikoya 
qiluvchi latifalar esa Nasriddin A fandi va Aldar K o ‘sa, 
latifalariga hamohangdir. “ Kitobi dada Qurqut” eposi 
taxm inan 7-8 asrlarda yaratilgan bo‘lib, u 12 qissadan 
iborat.Hozir ana shu syujetlar asosida bir qancha muzikali 
dram alar yaratilgan. Bularda qadim gi o‘g ‘iz - turkiy 
qabilalarining o‘z mustaqilligi uchun olib borgan kurashi 
tasvirlangan.
Ozarbayjon adabiyoti bilan o'zbek adabiyoti orasidagi 
ko‘pgina an’analar bir-biriga o‘xshash bo‘lib, ularning 
aloqalari uzoq asrlarga borib taqaladi. Masalan, A.Navoiy 
o‘z “ X am sa” sini yaratishda Nizomiydan o'rgangan, unga 
ergashib yozgan bo‘lsa, mashhur Ozarbayjon shoiri Fuzuliy 
esa Navoiydan o'rganib “Layli va Majnun” asarini yozgan. 
Bu a n ’ an a la r bugungi kunda ham faol davom etib 
kelmoqda. Biz Ozarbayjon adabiyotini o‘rganganda faqat 
Shimoliy Ozarbayjonni emas, balki Janubiy Ozarbayjon 
adabiyotining ham diqqatga sazovor tomonlarini ta’kidlab 
o‘tishimiz lozim.
V I I - V I I I asrlarda arab tili, IX asrdan boshlab esa fors 
tili davlat tili bo'lganligi sababli ko‘pgina ozarbayjon 
ljodkorlari o‘z asarlarini arab va fors tillarida yozgan.
29

---

Tarixda o'tgan mashhur Ismoil Yassor, Ahm ad Tabriziy, 
X a tib T a b riziy , S H ervo n iy, N izo m iy G a n ja v iy kabi 
ozarbayjonlik ijodkorlarning asarlari arab va fors tillarida 
yaratilgan. M .Fuzuliy, M .Oxundov singari ijodkorlar 
asarlarining ham kattagina qismi fors tilida yozilgandir.
X I- X II asrlarda Ozarbayjonda arablar istilosi susayib, 
mahalliy féodal davlatlar vujudga keldi. A n a shu davrda 
féodal saroy adabiyoti rivojlandi. Abul Ula Ganjaviy, shoir 
va astronom F a la k iy — S H ervon iy, shoira M axseti 
Ganjaviylar ko'plab g'azal va ruboiylar yaratdi.
M a ’ lumki, ozarboyjon adabiyotiyoti turkiy xalqlar 
adabiyoti 
ichida eng boy, eng rivojlangan adabiyot 
sanaladi. XTTT asrgacha ko‘pgina ozarboyjon ijodkorlari 
o‘z asarlarini arab va fors tillarida yozgan. Bu adabiyotning 
shakllanishida folklor asarlari bilan bir qatorda arab va 
fors tilidagi adabiyotning kuchli ta’siri bo'lganiligi ham 
shundandir.
Ilk ozarboyjon yozuvchilaridan biri 
Qatran Tabriziy 
bo'lib, u Ganja va Tabriz hukmdorlarining saroy shoiri 
bo'lgan. Uning ko'plab qasidalari va «Qobusnoma» asari 
bizgacha yetib kelgan.